Trước làn sóng AI thật giả lan rộng; nhiều người như Thanh Thư, 28 tuổi, TP HCM, rơi vào “ma trận” nội dung giả mạo — từ hình ảnh, video đến thông tin học thuật, khiến ranh giới giữa thật và ảo ngày càng mờ nhạt; gây hoang mang và mất niềm tin.
- Người mới hưởng lương hưu qua đời có bị mất quyền lợi BHXH?
- Nho đen và 9 lợi ích sức khỏe ít ai biết
- Bắc Bộ bước vào giai đoạn lạnh sâu đầu mùa
Hệ lụy từ những video và hình ảnh AI thật giả
Suýt chia sẻ video hai bà cháu kêu cứu giữa lũ miền Trung; Thanh Thư kịp dừng lại khi phát hiện chi tiết bất thường cho thấy đây là sản phẩm tạo bởi AI để “câu view”.
Không phải lần đầu chị Thư, 28 tuổi ở TP HCM, suýt bị lừa. Trước đó, chị từng tin bức ảnh hàng chục người trèo lên mái nhà tránh lũ ở Thái Nguyên do bão số 11. “Quan sát kỹ mới thấy vô lý; nhiều trực thăng bay sát mặt nước mà không cứu người”; chị kể.
Nhờ kinh nghiệm đó, khi xem video hai bà cháu ở Huế; chị nhanh chóng nhận ra khuôn mặt người bà mờ ảo, méo dạng, xung quanh nhiều người nói chuyện bình thản, nước chỉ đến đầu gối. “Tôi định chia sẻ vì thương cảm; nhưng phát hiện kịp”, AI giả;Thư nói.
Nỗi mệt mỏi của chị còn đến từ bạn bè. Gần đây, mạng xã hội tràn ngập ảnh du lịch “long lanh” do AI tạo ra. Khi phát hiện cùng một bối cảnh xuất hiện trên nhiều tài khoản, chị mới hiểu đó chỉ là sản phẩm ảo.
Hoàng Việt, 27 tuổi ở Hà Nội, cũng là nạn nhân của AI thật giả trong lĩnh vực kiến thức; Anh từng dành hàng giờ xem video về loài “nấm ngũ sắc” rồi ghi chép cẩn thận; để rồi phát hiện loài nấm đó không hề tồn tại. “Khi biết sự thật, tôi thấy hụt hẫng”, Việt nói.
Anh cũng từng hoảng sợ với video “thủy quái sống lại” hay động vật hoang dã nhảy trên bạt nhún. Những hình ảnh kém chất lượng này thu hút hàng chục triệu lượt xem; nhưng tất cả đều giả mạo. Sau nhiều lần bị đánh lừa; Việt tập thói quen kiểm chứng thông tin qua báo chí chính thống trước khi tin.
Dịch vụ AI thật giả lan nhanh và rẻ hơn bao giờ hết
Trào lưu tạo ảnh, video bằng AI bùng nổ từ đầu năm; từ ảnh chụp với người thân quá cố đến ảnh du lịch. Sự xuất hiện của các công cụ như OpenAI Sora, Google Veo3 hay Runway khiến lượng video giả tăng mạnh.
Hiện, dịch vụ tạo deepfake làm giả giọng nói; khuôn mặt có giá chỉ từ 30 USD — thấp hơn hàng chục lần so với giai đoạn đầu, khiến AI thật giả ngày càng phổ biến và nguy hiểm.
Tiến sĩ Đinh Ngọc Sơn, chuyên gia chuyển đổi số; nhận định: “Nội dung giả mạo thường được thiết kế tinh vi, đánh vào cảm xúc và bản năng tò mò. Khi AI tăng độ chân thực, tốc độ lan truyền càng mạnh; tạo ‘cơn lốc cảm xúc’ khó cưỡng”.
Theo ông Sơn, thách thức lớn hiện nay là bảo đảm tính xác thực và đạo đức thông tin. Khi công nghệ tạo sinh phát triển; ranh giới thật – giả mờ dần. Các video như “gia đình giữa dòng lũ” hay “MC giả dẫn bản tin thời sự” là ví dụ điển hình.
“Chúng tạo hiệu ứng dây chuyền khi người dùng chia sẻ thiếu kiểm chứng; làm sai lệch nhận thức và bào mòn niềm tin xã hội”; ông nói.
Tại Malaysia, một cặp vợ chồng từng lái xe 300 km đến một điểm du lịch “ảo” — nơi hoàn toàn không tồn tại; chỉ là hình ảnh do AI tạo ra.
Ông Ngô Minh Hiếu (Hiếu PC); sáng lập dự án “Chống lừa đảo”, cảnh báo: “Lạm dụng ứng dụng AI tạo ảnh ‘cool ngầu’ để khoe mạng xã hội là cách vô tình tiết lộ dữ liệu cá nhân; tạo cơ hội cho kẻ xấu”.
Chỉ cần một chiếc điện thoại, người dùng có thể tạo sản phẩm AI. Bên cạnh mục đích giải trí; việc dùng công nghệ này để lừa đảo; nhắm vào người thiếu hiểu biết đang là vấn đề nổi cộm.
Giải pháp bảo vệ người dùng giữa ma trận AI thật giả
Tại tọa đàm phòng chống lừa đảo trực tuyến cuối tháng 10; Thứ trưởng Công an Phạm Thế Tùng cảnh báo: tội phạm đang triệt để lợi dụng AI và Deepfake để tiếp cận; chiếm đoạt lòng tin người dân.
Ngày 28/10, nền tảng Chongluadao.vn ghi nhận thủ đoạn mới: kẻ gian lấy video livestream bán hàng thật; dùng AI chỉnh sửa khuôn mặt nhân vật trông như bị khiếm khuyết hoặc bệnh nặng; rồi đăng lại để kêu gọi lòng thương.
Hình ảnh giả mạo này tinh vi đến mức khó phân biệt. Kẻ lừa đảo còn tạo hàng chục tài khoản ảo; bình luận “thương quá, đặt ủng hộ” để tạo hiệu ứng đám đông; đánh lừa người xem.
Luật Trí tuệ nhân tạo dự kiến cấm phát triển AI thao túng nhận thức; hành vi con người; đồng thời khẳng định con người phải giữ quyền kiểm soát; còn AI chỉ được phục vụ và hỗ trợ.
Nghe tin này, Thanh Thư càng thêm hoang mang. Trước đây, chị thường mua hàng ủng hộ người khuyết tật qua livestream. “Giờ thì đến cả hình ảnh khuyết tật cũng có thể giả; tôi chẳng biết tin vào đâu nữa”, chị nói.
Theo tiến sĩ Sơn, muốn ngăn ngừa tin giả; cần hành động ở ba cấp độ: cá nhân, cộng đồng và quản lý xã hội. Mỗi người phải rèn kỹ năng kiểm chứng; trong khi báo chí và trường học nên đẩy mạnh giáo dục truyền thông số.
“Cốt lõi vẫn là đạo đức số. Khi mỗi người có ‘bộ lọc thông minh’ trong nhận thức; AI thật giả sẽ không còn là mối đe dọa”; ông khẳng định.
Ông Hiếu PC bổ sung: Luật Trí tuệ nhân tạo về bảo vệ dữ liệu cá nhân; dự kiến ban hành đầu năm tới; sẽ giúp “bảo vệ người dùng và doanh nghiệp hiệu quả hơn”.
Để không thành “con mồi”, Thanh Thư duy trì thói quen quan sát kỹ nội dung; đối chiếu với nguồn tin chính thống; xem video phải “soi” chi tiết cử chỉ; khuôn miệng. “Khi thật giả lẫn lộn; chỉ sự tỉnh táo mới giúp tôi không bị dắt mũi”, chị nói.
Theo: VnExpress