Làng nghề vàng bạc Châu Khê, tọa lạc tại xã Thúc Kháng, huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương; là một trong những trung tâm kim hoàn truyền thống lâu đời bậc nhất Việt Nam với hơn 500 năm lịch sử.
- Bí ẩn biệt thự giữa rừng thông Đà Lạt của vợ chồng Đoàn Di Băng
- Cựu Vụ phó Nguyễn Lộc An lĩnh án 11 năm tù vì nhận hối lộ 14,2 tỷ đồng
- Người phụ nữ tử vong bất thường tại phòng khám tư ở Thanh Hóa: Sở Y tế lên tiếng
Từ thời vua Lê Thánh Tông; nghề đúc bạc và chế tác vàng bạc nơi đây đã tạo nên những sản phẩm tinh xảo; được cung tiến cho vua chúa và lưu truyền qua nhiều thế hệ. Đến nay, Châu Khê không chỉ giữ vững nghệ thuật thủ công độc đáo mà còn không ngừng đổi mới; phát triển theo xu hướng hiện đại; góp phần bảo tồn và tôn vinh giá trị văn hóa truyền thống của đất nước
Làng nghề vàng bạc Châu Khê: Di sản kim hoàn hơn 500 năm tuổi
Nằm cách trung tâm thành phố Hải Dương khoảng 20km về phía Tây Nam; làng Châu Khê (xã Thúc Kháng, huyện Bình Giang); không chỉ là một miền quê trù phú ven sông Kẻ Sặt, mà còn là một trong những cái nôi lâu đời và nổi tiếng nhất của nghề kim hoàn truyền thống Việt Nam. Với bề dày hơn 500 năm lịch sử; làng nghề vàng bạc Châu Khê là biểu tượng sống động cho sự giao thoa giữa tinh hoa truyền thống và hơi thở hiện đại; mang trong mình một di sản văn hóa đáng tự hào của vùng đất xứ Đông.
Làng nghề vàng bạc Châu Khê – Khởi nguồn từ thịnh thế
Theo sử sách ghi chép, nghề vàng bạc ở Châu Khê bắt đầu từ thời vua Lê Thánh Tông (1460–1497), gắn liền với tên tuổi của danh thần Lưu Xuân Tín – người con ưu tú của làng. Trên cương vị Thượng thư Bộ Lại; ông được triều đình giao nhiệm vụ đúc bạc nén làm tiền tệ tại kinh thành Thăng Long. Nhận trọng trách, ông đã đưa những người thợ tài hoa từ quê nhà Châu Khê lên lập xưởng tại phường Đông Các, Đông Thọ – nơi ngày nay là phố Hàng Bạc (quận Hoàn Kiếm, Hà Nội).
Kể từ đó, nghề kim hoàn của làng Châu Khê không chỉ được truyền dạy và gìn giữ qua nhiều thế hệ; mà còn góp phần hình thành nên trung tâm kim hoàn lớn nhất cả nước – phố Hàng Bạc. Nơi đây quy tụ những nghệ nhân Châu Khê khéo léo, tinh xảo, góp phần đưa nghề vàng bạc trở thành một ngành thủ công mỹ nghệ đỉnh cao.
Phát triển và lan tỏa
Bước sang thời Nguyễn (thế kỷ 19), nghề đúc bạc nén được triều đình chuyển vào kinh đô Huế; nhưng các thợ kim hoàn Châu Khê vẫn giữ vị thế vững chắc ở Thăng Long. Họ tiếp tục phát triển nghề tại phố Hàng Bạc – nơi được người Pháp gọi là “Rue des Changeurs” (phố đổi bạc); một địa danh vang danh bởi các tiệm kim hoàn sang trọng, tinh tế bậc nhất Đông Dương thời bấy giờ.
Không chỉ khẳng định chỗ đứng trong nước; các nghệ nhân Châu Khê còn có ảnh hưởng sâu rộng đến sự phát triển của nghề kim hoàn ở các tỉnh thành khác như Nam Định, Hải Phòng, Bắc Ninh; và sau này lan rộng ra cả Sài Gòn, Huế. Họ đã biến tinh hoa nghề kim hoàn của một làng quê nhỏ trở thành di sản nghệ thuật có tầm quốc gia.
Nghệ thuật chế tác tinh xảo
Điểm đặc sắc của kim hoàn Châu Khê chính là ở sự kết hợp giữa bàn tay tài hoa và con mắt nghệ thuật tinh tường. Những sản phẩm như trâm ngọc, cành vàng; chén ngọc, kim khánh, nhẫn, vòng… được chế tác hoàn toàn thủ công nhưng đạt đến trình độ thẩm mỹ và kỹ thuật tinh xảo. Đã có thời, sản phẩm của làng được chọn để tiến vua, trở thành biểu tượng quyền quý, giàu sang và trang trọng trong các nghi lễ cung đình.
Bí quyết nghề nghiệp truyền thống được người Châu Khê giữ kín; chỉ truyền lại trong gia đình hoặc truyền nghề có chọn lọc. Các công đoạn từ nấu chảy kim loại, đúc phôi, chạm khắc; mạ vàng đến đánh bóng đều yêu cầu độ chính xác cao đòi hỏi người thợ không chỉ khéo tay mà còn giàu tâm huyết với nghề.
Bảo tồn và phát triển trong thời kỳ đổi mới
Làng nghề kim hoàn Châu Khê, sau thời kỳ đổi mới; tiếp tục khẳng định vị thế trong ngành vàng bạc Việt Nam. Năm 2004, làng được UBND tỉnh Hải Dương công nhận là “Làng nghề thủ công vàng bạc truyền thống”; tạo điều kiện thuận lợi để bảo tồn và phát triển nghề. Hiện nay, khoảng 97% hộ dân trong làng vẫn duy trì nghề kim hoàn, với gần 800 thợ lành nghề; trong đó có nhiều người đạt trình độ cao. Đáng chú ý, thế hệ trẻ đang được đào tạo bài bản; kết hợp kỹ thuật hiện đại với tinh hoa thủ công truyền thống.
Để đáp ứng thị trường, các cơ sở sản xuất đã đầu tư công nghệ như máy khắc CNC, in 3D; nhưng vẫn giữ công đoạn hoàn thiện thủ công để bảo lưu nét tinh xảo đặc trưng. Nhờ đó, sản phẩm của làng vừa giữ được giá trị nghệ thuật; vừa cạnh tranh về giá cả, đáp ứng nhu cầu hiện đại. Một số nghệ nhân đã đưa sản phẩm lên các sàn thương mại điện tử, tham gia hội chợ; và xuất khẩu sang Nhật Bản, Hàn Quốc, châu Âu, nâng cao thương hiệu làng nghề.
Tuy nhiên, Châu Khê đang đối mặt với những thách thức như ô nhiễm môi trường; cạnh tranh với sản phẩm công nghiệp và tình trạng làm giả thương hiệu. Để giải quyết; làng đang hướng tới quy hoạch phát triển xanh – sạch – bền vững và xây dựng chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm. Đồng thời; các nghệ nhân tâm huyết còn mở lớp truyền nghề miễn phí; biên soạn tài liệu đào tạo để gìn giữ và phát huy truyền thống cho thế hệ sau.
Lễ hội giỗ tổ Làng nghề vàng bạc Châu Khê
Không chỉ giữ gìn nghề cổ, người dân Châu Khê còn lưu truyền nhiều giá trị văn hóa đặc sắc qua lễ hội truyền thống giỗ Tổ nghề kim hoàn; tổ chức vào ngày 19 tháng Giêng âm lịch hằng năm. Đây là dịp để con cháu trong làng dâng hương tưởng nhớ công đức tổ sư Lưu Xuân Tín; người đã khai sáng nghề cho bao thế hệ, đồng thời tôn vinh những nghệ nhân xuất sắc; biểu dương các sản phẩm tiêu biểu.
Lễ hội không chỉ thu hút người dân địa phương mà còn hấp dẫn đông đảo du khách; giới nghệ nhân và nhà sưu tầm khắp nơi về tham dự. Bên cạnh phần lễ trang trọng là phần hội sôi nổi với nhiều hoạt động văn hóa dân gian; trưng bày sản phẩm vàng bạc truyền thống; trình diễn kỹ thuật chế tác… tạo nên không gian đặc sắc; gắn kết cộng đồng và quảng bá thương hiệu Châu Khê ra khắp mọi miền đất nước.
Làng nghề vàng bạc Châu Khê là minh chứng sinh động cho sức sống bền bỉ của một di sản nghề truyền thống Việt Nam. Trải qua hơn nửa thiên niên kỷ; từ bàn tay của những nghệ nhân bình dị nơi miền quê xứ Đông; những sản phẩm vàng bạc tinh xảo không chỉ làm rạng danh quê hương mà còn vươn mình ra thế giới.