“Quan quan thư cưu, tại hà chi châu. Yểu điệu thục nữ, quân tử hảo cầu”.
Tưởng Quan thư nói chuyện đôi lứa; nhưng lớp khí sau tiếng ‘quan quan’ lại mở mạch nhân luân; nơi sự thuận và hòa đứng trước mọi rung cảm
- Giáo viên vùng biên nghẹn ngào kể bữa trưa của học trò chỉ có mèn mén và rau cải
- 4 loại rau ít thuốc trừ sâu lại giúp phòng đột quỵ, ngừa ung thư
- Vì sao nên cho giấm khi luộc tai heo
Quan thư: Lớp thanh sơ mở đầu cho lễ và nhân luân
Trong thiên Chu Nam; “Quan thư” được đặt lên đầu như người ta đặt viên đá bậc tam cấp trước cửa đình; nhỏ mà giữ cả thế đứng cho tòa nhà phía sau.
Tiếng “quan quan” của đôi thư cưu không đơn thuần là âm vang của buổi sớm; nó như mạch dẫn mở lòng người: chim gọi nhau trong hòa, như âm dương tìm nhau trong thuận. “Lễ Ký” từng nói; “Âm dương tương hợp, vạn vật hóa sinh”; đặt tiếng chim trước, nghĩa là đặt trật tự trước cả câu chuyện.
Trên bãi cồn sông Chu, ánh nước lấp nhẹ, một bóng thục nữ hiện lên: yểu điệu mà kín, mềm. Nét đẹp ấy làm quân tử chú ý, nhưng lòng người viết không để tình cảm bật ra thành lời. Chỉ một chữ “hảo cầu” —sự tương đắc; đã đủ để gợi rằng người xưa biết để khao khát đứng trong khung lễ. Chính sự tĩnh ấy làm nên phẩm chất Quốc phong: không tô, không gấp, nhưng có nền của Đạo.
Tiếng “quan quan” mực thước trong lòng người xưa
Trong thơ cổ, thiên nhiên đi trước con người không phải để tả cảnh, mà để chỉ đường. Đôi thư cưu trong “Quan thư” vì thế không chỉ là chim; chúng là tấm gương để lòng người soi vào. Chim thuận khí mà tìm bạn; người thuận đức và lễ mà tìm nhau. Tiếng “quan quan” nghe tưởng xa, nhưng thực ra lại gần; gần như lời nhắc rằng muốn có hòa thì phải giữ tĩnh; muốn có đôi thì phải có nền.
Thục nữ trong bài đẹp vì tâm đã được nuôi bằng hiền nhu; còn quân tử đẹp vì chí đã được dựng bằng chính trực. Cả hai đều không vượt lễ, không làm xao động dòng nước đang trong. Phong vị của Lễ Ký thấm vào từng câu: tình chỉ sáng ở nơi lòng biết tự gìn.
Thục nữ và quân tử trong dáng vẻ thuần hòa
Thục nữ mang khí âm: trong như ánh thủy buổi đầu ngày. Quân tử mang khí dương: ngay, sáng, biết giữ mình theo lễ để nuôi chí. Hai cực ấy, nếu tiếp cận nhau bằng vồ vập, sẽ thành loạn; nhưng khi gặp nhau bằng lễ, sẽ thành hòa.
Tám chữ “yểu điệu thục nữ, quân tử hảo cầu” là khuôn thức không thể giản lược; âm không khép quá để khỏi thành u ẩn, dương không mở quá để khỏi thành phóng dật; hai bên giữ lễ để cùng sáng. Tình trong “Quan thư” vì thế không bốc, không nóng, mà ở dạng tinh tế nhất của cảm xúc; nhẹ như tà áo tơ, như một tia sáng thoảng trên mặt nước.
Ảnh: ( Muc News)
Người xưa gọi đó là “mỹ sinh ư đức” — cái đẹp nở ra từ đức. Thục nữ đẹp vì tâm hiền; quân tử đẹp vì tâm chính. Tình của họ không phải đòi, mà là ứng — ứng với đạo trời, ứng với lòng người. Ở đây, tình chính là một dạng lễ rộng mềm.
Quan thư mở ra chữ hòa để dưỡng vạn vật
“Quan thư” mở đầu Kinh Thi như cách đạo lý mở đầu từ những điều nhỏ nhất trong đời người. Tưởng là chuyện tình mà lại không có chút nóng hay đậm nào của tình; chỉ còn lại dáng “thục” và ý “hảo cầu”; hai nét hiền hòa quyện nhau để làm nên hơi thở đầu tiên của nhân luân. Ở đó, cái đẹp không bộc lộ bằng cảm xúc mà bằng sự hợp lý giữa người và cảnh; giữa con người với thiên địa, và giữa thiên địa với đạo lý. Khi sự hòa này hiện ra; nó không phải cảm xúc riêng của một đôi, mà là tín hiệu của trật tự; mọi sinh sôi, dù lớn hay nhỏ, đều bắt đầu từ một điểm hòa như thế.
Và khi đã vào được trạng thái hòa hợp ấy, tự nhiên sinh ra phúc khí cho muôn vật; cái sinh không rời đạo, cái lớn không bỏ gốc; như gia đạo giữ được an chỉ vì từng phần trong đó không trái nhau. Người đời tìm an, nhưng an không ở xa; chỉ cần hòa, thì phần nào cũng có nơi để đứng. Không hòa được thì mọi cố gắng đều hóa cưỡng cầu; còn chỉ cần thuận vào một mạch nhỏ của hòa thì điều gần và điều xa; điều nhỏ và điều lớn đều có nơi để yên. “Quan thư” vì thế không chỉ là một khúc mở đầu, mà là lời nhắc rất lặng; đạo lý luôn khởi từ hòa, và hễ có hòa, vạn vật đều có chỗ để sinh và bồi đắp.
Tâm hòa – cảnh thuận, vạn vật tự an
“Quan thư” chỉ gợi cho ta thấy; khi tâm và cảnh cùng giữ phần, tình tự sáng như nước lặng gặp ánh sớm; chỉ một nhịp nhỏ cũng đủ làm thông một dòng lớn; và khi dòng lớn đã thông, vạn vật đều có nơi để an.