Vì sao nhiều người lao động thu nhập cao tại Việt Nam dần mất động lực làm việc, thậm chí cố tình giảm thu nhập để “né thuế”? Trong khi thuế thu nhập doanh nghiệp đã nhiều lần điều chỉnh giảm, thì thuế thu nhập cá nhân vẫn giữ nguyên mức cao nhất 35% suốt 16 năm qua. Bài toán thuế không còn là câu chuyện ngân sách, mà đang trực tiếp ảnh hưởng đến năng suất lao động, tiêu dùng và nguồn lực phát triển dài hạn.
- Giá vàng tiếp tục tăng, nhà đầu tư Trung Quốc rút khỏi quỹ ETF để đổ tiền vào chứng khoán
- Hãy dạy con kỹ năng sống trước khi quá muộn
- Vũng Tàu – Sức hút từ vùng ven biển rực nắng và đầy cảm xúc
Áp lực thuế bào mòn động lực làm việc
Nam Anh, kỹ sư công nghệ 35 tuổi ở Hà Nội, chia sẻ cảm giác hụt hẫng khi khoản lương tăng thêm 5 triệu đồng mỗi tháng lại bị trừ gần 2 triệu đồng tiền thuế thu nhập cá nhân (TNCN). “Tiếng là tăng lương nhưng thực nhận chẳng đáng bao nhiêu. Tôi thấy không còn động lực nào để phấn đấu”, anh nói.
Trước khi tăng lương, Nam Anh đã thuộc nhóm thu nhập cao, sau thuế mỗi tháng còn khoảng 80 triệu đồng – ngưỡng đang bị đánh thuế suất 35%, mức cao nhất theo biểu thuế hiện hành, ban hành từ năm 2009. Với mức thuế này, phần tăng thêm gần như không tạo thêm giá trị tài chính thực sự cho người lao động, khiến họ không muốn nhận thêm việc hoặc cống hiến nhiều hơn.
Tương tự, chị Bảo Ngọc, 45 tuổi, một quản lý marketing kỳ cựu, đã chủ động giảm khối lượng công việc để kiểm soát thu nhập dưới ngưỡng bị áp thuế tối đa. “Nếu cật lực làm thêm để tăng thu nhập 10 đồng mà bị trừ 3,5 đồng tiền thuế thì thà không làm cho nhàn”, chị chia sẻ.
Biểu thuế lạc hậu và gánh nặng thu nhập
Theo Luật thuế TNCN, thu nhập được chia làm 7 bậc, áp thuế lũy tiến từng phần, trong đó mức 35% dành cho phần thu nhập trên 80 triệu đồng/tháng. Tuy nhiên, mức trần này được giữ nguyên từ năm 2009 đến nay, trong khi mặt bằng giá cả và thu nhập bình quân đã thay đổi mạnh mẽ.
Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Tú, nguyên Vụ trưởng Tổ chức (Tổng cục Thuế), nhận định: “Giữ nguyên trần thuế TNCN trong suốt 16 năm là bất cập lớn. Trong khi thuế thu nhập doanh nghiệp đã 5 lần điều chỉnh, giảm từ 32% xuống còn 20%, thậm chí 15-17% với doanh nghiệp nhỏ và vừa từ tháng 10/2025, thì thuế TNCN vẫn không thay đổi”.
Thống kê năm 2024 cho thấy, người làm công ăn lương đã đóng hơn 189.000 tỷ đồng tiền thuế TNCN, chiếm 9,3% tổng thu ngân sách – cao gấp 7 lần so với 5,2 triệu hộ kinh doanh cá thể (26.000 tỷ đồng). Điều này cho thấy người lao động chính thức đang gánh phần lớn nghĩa vụ ngân sách.
So sánh quốc tế: Gánh nặng chưa tương xứng phúc lợi
Ở nhiều nước phát triển như Đức, Anh, Thụy Điển, mức thuế TNCN có thể lên đến 45%, nhưng đổi lại, người dân được hưởng đầy đủ các dịch vụ an sinh xã hội như y tế miễn phí, giáo dục công chất lượng và nhà ở xã hội.
Tại Việt Nam, GDP bình quân đầu người năm 2024 chỉ khoảng 4.500 USD, bằng 1/10 so với các nước phát triển. Trong khi đó, giá nhà tại Hà Nội, TP.HCM vẫn cao ngất ngưởng, vượt xa khả năng tích lũy của đại đa số người lao động, kể cả người thu nhập khá.
Một khảo sát từ thị trường bất động sản cho thấy, người dân ở Hà Nội và TP.HCM khó mua nhà hơn cả ở Singapore – nơi thuế TNCN chỉ 22% nhưng GDP bình quân trên 90.000 USD.
Hệ quả: Điều chỉnh hành vi lao động và tiêu dùng
Thực tế cho thấy, thuế cao khiến người thu nhập cao thay đổi hành vi: giảm giờ làm, từ chối cơ hội tăng thu nhập, thậm chí chuyển nghề hoặc ra làm tự do để dễ kiểm soát dòng tiền. Trường hợp của chị Ngọc – từ một giám đốc marketing quay cuồng với các dự án – chuyển sang làm freelancer để “giữ thu nhập ở ngưỡng có thể chịu được” là minh chứng rõ ràng.
Tình trạng này kéo theo một hệ quả đáng lo ngại: giảm tiêu dùng, giảm sức mua – yếu tố trực tiếp ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế nội địa. “Khi người lao động nản chí, không còn động lực làm giàu, sẽ dẫn đến tình trạng ‘tự hãm phanh’ tăng trưởng toàn nền kinh tế”, tiến sĩ Tú cảnh báo.
Quốc tế và bài học chính sách
Tại Anh, hiện tượng HENRY (High Earner, Not Rich Yet – người thu nhập cao nhưng không thể giàu) đang lan rộng. Do bị đánh thuế cao và mất nhiều phúc lợi, nhiều người đã chủ động cắt giảm giờ làm để không vượt ngưỡng 100.000 bảng. Hệ quả là hàng chục nghìn người, bao gồm cả bác sĩ, giảm giờ làm, gây áp lực lên hệ thống dịch vụ công.
Tại Việt Nam, tình trạng “né thuế” ngày càng phổ biến, dù là ở dạng hợp pháp hay tinh vi hơn. Luật sư Nguyễn Văn Được, Trưởng ban chính sách Hội Tư vấn và Đại lý thuế TP.HCM, cho rằng: “Giảm thuế không đồng nghĩa giảm ngân sách. Khi tiêu dùng, đầu tư và sản xuất phục hồi, nguồn thu tự nhiên sẽ tăng. Thậm chí có thể thu hút dòng lao động chất lượng cao quốc tế”.
Cần cải cách để tạo động lực và công bằng hơn
Trước thực tế trên, Bộ Tài chính đang nghiên cứu sửa đổi thuế TNCN trong 5 năm tới với hai phương án: giảm số bậc và nới rộng các khoảng thu nhập. Tuy nhiên, mức trần thuế cao nhất 35% vẫn được giữ nguyên – điều khiến nhiều chuyên gia lo ngại.
Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Tú đề xuất nên giảm mức trần thuế TNCN xuống 20-25%, đồng thời tăng mức giảm trừ gia cảnh để khuyến khích làm giàu minh bạch và tăng tích lũy trong dân cư.
Anh Thái Đào, lãnh đạo cấp cao trong một tập đoàn dệt may Mỹ tại Việt Nam – người đóng hơn 1 tỷ đồng thuế mỗi năm, từng hoài nghi giá trị đóng góp của mình. Nhưng kể từ khi Nhà nước miễn học phí, hỗ trợ y tế và giáo dục cho người yếu thế, anh đã thay đổi quan điểm. “Sống là để sẻ chia”, anh nói.
Chính sách thuế không chỉ là công cụ ngân sách mà còn phản ánh niềm tin của người dân với Nhà nước. Một hệ thống thuế hợp lý sẽ không làm người nộp thuế cảm thấy “bị lấy mất” mà là đang cùng chung tay xây dựng tương lai. Cải cách thuế TNCN, vì thế, là bước đi cấp thiết để khơi dậy lại động lực lao động, nâng cao năng suất và hướng tới sự phát triển công bằng, bền vững.
Theo: Vnexpress