Trận lũ lịch sử ở Thái Nguyên cho thấy sức tàn phá khôn lường của khí hậu cực đoan, đặt ra bài toán cấp bách cho hạ tầng và cộng đồng.
- Bác sĩ Bạch Mai đến vùng lũ hỗ trợ người dân
- Ngành du lịch Thanh Hóa bứt phá nhờ cơ sở hạ tầng đồng bộ
- Bé gái 12 tuổi mất tích ở Thanh Hóa được tìm thấy an toàn, hé lộ người đi cùng
Lũ lụt Thái Nguyên – hồi chuông cảnh báo giữa thời biến đổi khí hậu
Những ngày đầu tháng 10, Thái Nguyên trải qua trận mưa lớn gây ngập lụt nghiêm trọng chưa từng có. Lượng mưa cực đại lên tới hơn 560mm chỉ trong hai ngày 6–7/10 khiến thành phố chìm trong biển nước, giao thông tê liệt, hàng nghìn hộ dân sơ tán khẩn cấp, nhiều người thiệt mạng.
Theo PGS.TS Vũ Thanh Ca – Giảng viên cao cấp Khoa Môi trường, Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường, đây không chỉ là trận mưa lớn bất thường mà là tổng hòa của nhiều yếu tố tự nhiên và nhân sinh. Ông coi đây là hồi chuông cảnh báo về năng lực chống chịu của đô thị miền núi trong bối cảnh khí hậu ngày càng cực đoan.
Địa hình dốc, thoát nước yếu khiến ngập nặng
Sông Cầu – con sông chính chảy qua Thái Nguyên – bắt nguồn từ vùng núi Bắc Kạn, có địa hình dốc và dòng chảy quanh co. Khi mưa lớn, nước đổ xuống rất nhanh nhưng thoát chậm, khiến mực nước sông dâng cao chỉ trong vài giờ.
Thành phố Thái Nguyên nằm sát sông Cầu, hệ thống thoát nước thiết kế theo nguyên tắc tự chảy. Tuy nhiên, hệ thống này không có van chống dòng chảy ngược, nên khi nước sông dâng cao, dòng chảy đảo ngược, nước từ sông tràn vào nội đô.
Nhiều khu vực không có đê hoặc đê thấp khiến thành phố như nằm trong “chiếc chảo trũng”, nước từ các sườn núi tiếp tục dồn về. Cùng lúc, mưa lớn cuốn theo bùn, cát, khiến thành phố ngập cả trong nước lẫn đất đá.
Khi biến đổi khí hậu làm “trận lũ 50 năm” xảy ra bất kỳ lúc nào
PGS.TS Vũ Thanh Ca cho biết, biến đổi khí hậu khiến tần suất và cường độ mưa cực đoan tăng mạnh. Khi nhiệt độ mặt biển tăng, hơi nước bốc lên nhiều, tạo ra mưa lớn và bão mạnh.
Hiện hệ thống đê điều vùng đồng bằng Bắc Bộ, trong đó có sông Cầu, mới chỉ được thiết kế chịu được lũ 50 năm mới có một lần. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, những trận mưa cực đoan có thể xảy ra bất kỳ năm nào.
“Trận lũ lần này cho thấy chỉ cần một ngày mưa cực lớn, mọi bất cập trong hạ tầng sẽ lộ rõ. Các địa phương cần rà soát, nâng cấp hệ thống đê và thoát nước để thích ứng với khí hậu mới,” ông nói.
Quy hoạch theo lưu vực – chìa khóa chống ngập bền vững
Theo chuyên gia, hoàn lưu sau bão Matmo đã bao phủ khu vực từ Hà Nội lên Cao Bằng – Lạng Sơn, khiến cả hệ thống sông Cầu và sông Thương đồng loạt dâng lũ. Nước từ Thái Nguyên dồn về Bắc Ninh, trong khi sông Thương mang nước từ Lạng Sơn chảy xuống, gây ngập nặng vùng hạ lưu.
Tại nhiều nơi như Bắc Ninh, hành lang thoát lũ dọc bãi sông bị lấn chiếm, nhà cửa mọc dày đặc khiến dòng chảy bị bó hẹp. Vì vậy, bài toán chống ngập không thể giải quyết riêng từng tỉnh, mà cần quy hoạch tổng thể cho toàn lưu vực sông Cầu – sông Thương – sông Đuống.
PGS.TS Vũ Thanh Ca cho rằng, Thái Nguyên và các địa phương lân cận cần đặt công tác phòng chống thiên tai lên hàng đầu. Khi hệ thống đê, thoát nước và hồ điều hòa được đầu tư đồng bộ, thiệt hại có thể giảm đáng kể.
Thiên tai không chỉ gây tổn thất về kinh tế và đời sống mà còn ảnh hưởng đến sức hút đầu tư. Doanh nghiệp chỉ chọn địa phương có hạ tầng an toàn, vận hành ổn định trong mọi điều kiện thời tiết.
Giải pháp ứng phó trước mắt
Chuyên gia đề xuất Thái Nguyên sớm nâng cấp đê sông, lắp đặt trạm bơm cưỡng bức để chủ động đẩy nước ra sông khi mưa lớn. Cùng với đó, cần đầu tư hệ thống cống, rãnh, hồ điều hòa và có quy hoạch đất dự phòng làm vùng trữ nước tạm thời.
“Đầu tư vào phòng chống thiên tai luôn có lãi, vì thiệt hại do ngập lụt thường lớn hơn nhiều so với chi phí xây dựng hệ thống phòng vệ,” ông Ca nói.
Ngoài ra, việc nâng cao nhận thức cộng đồng cũng rất quan trọng. Người dân cần biết các khu vực có nguy cơ ngập, nắm rõ phương án sơ tán, cách đảm bảo an toàn khi có lũ.
“Khi xây dựng nhà ở, nên tính đến khả năng ngập lụt, thiết kế tầng cao và lối thoát hiểm ở mọi tầng để bảo đảm an toàn,” ông khuyến nghị.
Theo: Vietnamnet