Cuộc đối đầu công nghệ giữa Mỹ và Trung Quốc giờ đây không chỉ giới hạn trên đất liền, dưới đại dương hay trong những con chip bán dẫn – mà còn lan rộng ra ngoài tầng khí quyển, nơi các vệ tinh lặng lẽ chuyển động, mang theo tham vọng thống trị không gian.

1. Không gian – mặt trận công nghệ mới của thế kỷ 21

Từ lâu, không gian là nơi thể hiện quyền lực quốc gia: vũ khí, vệ tinh, định vị và thám sát. Nhưng giờ đây, một cuộc đua mới đang mở ra: mạng Internet không gian, với tầm phủ sóng toàn cầu, tốc độ cao, không cần cáp quang hay hạ tầng mặt đất.

Đây không chỉ là cuộc đua kết nối – mà là cuộc đấu để định hình trật tự số toàn cầu, từ trên trời.

2. SpaceX và Starlink – cuộc cách mạng Internet do tư nhân dẫn đầu

2.1. Starlink là gì?

Starlink là dự án của SpaceX, tập đoàn do Elon Musk sáng lập, với mục tiêu cung cấp Internet tốc độ cao từ không gian, phủ khắp toàn cầu, đặc biệt là:

  • Khu vực xa xôi, vùng núi, biển đảo, chiến trường.
  • Nơi bị hạn chế Internet hoặc kiểm soát bởi chính phủ.

Đến cuối năm 2024, Starlink đã:

  • Triển khai hơn 5.000 vệ tinh tầng thấp (LEO),
  • Phủ sóng trên 70 quốc gia,
  • Hỗ trợ quân đội Ukraine trong chiến sự với Nga.

Không ai ngờ: một công ty tư nhân có thể làm điều mà trước đây chỉ siêu cường mới làm được.

2.2. Starlink thay đổi định nghĩa về “kiểm soát thông tin”

  • Không bị cắt đứt bởi phá hoại cáp quang.
  • Không bị kiểm duyệt bởi nhà nước sở tại.
  • Dễ triển khai, khó chặn.

Điều này khiến các chính phủ toàn trị lo ngại sâu sắc. Một mạng không gian độc lập có thể phá vỡ mọi bức tường kiểm duyệt.

3. Trung Quốc và Bắc Đẩu – đối trọng trên quỹ đạo

3.1. Hệ thống Bắc Đẩu (Beidou)

Beidou là mạng định vị toàn cầu do Trung Quốc phát triển để thay thế GPS của Mỹ:

  • Đầy đủ năng lực định vị, đồng bộ thời gian, liên lạc ngắn.
  • Có hơn 40 vệ tinh hoạt động, phủ sóng toàn cầu từ 2020.
  • Bắt buộc dùng trong các thiết bị quân sự, giao thông và hạ tầng Trung Quốc.

3.2. Trung Quốc đang xây dựng “Starlink của riêng mình”

Trung Quốc đã công bố dự án:

  • Guowang / China SatNet: hệ thống hơn 13.000 vệ tinh LEO, do nhà nước điều hành.
  • Các công ty như GalaxySpace, CASC, CETC được huy động phát triển tên lửa, vệ tinh và thiết bị đầu cuối.

Mục tiêu: tạo mạng Internet không gian “thuần Trung Quốc”, có thể kiểm soát, mã hóa theo yêu cầu, và không phụ thuộc Starlink.

Tuy nhiên, vì đi sau, Trung Quốc gặp khó khăn:

  • Thiếu kinh nghiệm phóng nhanh và rẻ như SpaceX.
  • Kiểm duyệt nội dung và tập trung vào an ninh khiến việc mở rộng chậm.

4. Cuộc đua chiến lược: không chỉ là Internet, mà là chủ quyền quỹ đạo

4.1. Không gian đang chật chội và đầy toan tính

  • Quỹ đạo LEO có giới hạn: xung đột về vị trí, tần số, tránh va chạm…
  • Mỹ, Trung, châu Âu, Ấn Độ… đều đăng ký dày đặc các vị trí vệ tinh.

Một “chiến trường âm thầm” đang diễn ra trên không gian:

  • Ai giành được vị trí sớm, người đó “cắm cờ” trên bầu trời số.
  • Việc chặn, gây nhiễu, va chạm vệ tinh hoàn toàn có thể xảy ra – dù chưa tuyên chiến.

4.2. Internet không gian là vũ khí mềm và cứng

  • Trong chiến tranh (ví dụ Ukraine), Starlink là cứu cánh chiến trường.
  • Trong hòa bình, Internet không gian phá vỡ kiểm duyệt, giúp kết nối tri thức xuyên biên giới.

Ngược lại:

  • Nếu rơi vào tay chính quyền kiểm soát, nó trở thành mạng lưới giám sát toàn cầu.

Đó là lý do Mỹ tìm mọi cách ngăn Trung Quốc tiếp cận công nghệ vệ tinh dân sự cao cấp, còn Trung Quốc thì muốn nắm quyền kiểm soát mạng lưới từ trên trời.

Ghi chú: Giới hạn thực tế của Internet không gian và tác động dài hạn

Mặc dù Starlink và các hệ thống Internet vệ tinh có khả năng phủ sóng toàn cầu từ quỹ đạo, việc người dân một quốc gia có thể sử dụng hay không phụ thuộc rất lớn vào sự chấp thuận của chính phủ quốc gia đó:

  • Muốn hoạt động hợp pháp, Starlink cần được cấp phép sử dụng băng tần vệ tinh và thiết bị đầu cuối.
  • Ở các quốc gia như Trung Quốc, Triều Tiên, Iran… Starlink hoàn toàn bị chặn, thiết bị không thể nhập khẩu chính thức, và tín hiệu có thể bị gây nhiễu chủ động.

Điều đó có nghĩa là, Internet không gian hiện tại chưa thể ngay lập tức phá vỡ các “bức tường lửa quốc gia”.

Tuy nhiên, ý nghĩa chiến lược của Starlink và các mạng lưới tương tự vẫn rất lớn:

  • Về mặt dài hạn: Chúng làm mỏng đi khả năng kiểm soát tuyệt đối của chính phủ, đặc biệt trong trường hợp khủng hoảng, chiến tranh hoặc vùng mất kiểm soát.
  • Về mặt tâm lý: Chúng tạo ra áp lực chính trị ngầm, thúc đẩy khát vọng kết nối tự do và giảm thiểu cảm giác bị cô lập hoàn toàn.
  • Về mặt chiến lược: Các nước toàn trị phải đầu tư rất lớn cho công nghệ gây nhiễu, chống vệ tinh, và kiểm soát đa tầng – làm gia tăng chi phí và rủi ro cho chính họ.

Kết nối tự do có thể chưa xảy ra ngay, nhưng hạt giống của nó đã được gieo lên bầu trời.

Cuộc đua vượt đất – vũ khí mềm định hình trật tự thế giới

Không gian – từ chỗ là biểu tượng khoa học – giờ đã trở thành trận địa chiến lược công nghệ:

  • Ai kiểm soát không gian, người đó kiểm soát hạ tầng số toàn cầu.
  • Ai nắm Internet không gian, người đó vượt qua được biên giới quốc gia, và viết lại luật chơi truyền thông.

Trong kỷ nguyên số, chủ quyền không chỉ nằm trên đất liền – mà còn nằm trên quỹ đạo.

Cuộc chiến công nghệ Mỹ – Trung không chỉ diễn ra trên mặt đất, dưới lòng biển, hay giữa các chip bán dẫn – mà còn đang vượt khỏi khí quyển, nơi các vệ tinh bay theo quỹ đạo… và giấc mộng thống trị bay theo chúng.