Site icon MUC News

Cuộc chiến Mỹ – Trung (Thương chiến: Phần 2): Đông Nam Á thành “trạm trung chuyển” giúp Bắc Kinh né thuế Mỹ

Đại Nghĩa

Kể từ khi Mỹ áp thuế lên hàng hóa Trung Quốc, Bắc Kinh không ngồi yên. Thay vì đối đầu trực diện, Trung Quốc âm thầm chuyển hướng – sử dụng các quốc gia láng giềng Đông Nam Á như những trạm trung chuyển, xưởng lắp ráp và “máy rửa xuất xứ”. Trong đó, Việt Nam, Campuchia, Lào và Thái Lan nổi lên như những mắt xích chiến lược trong cuộc lách luật toàn cầu này.

Tuy nhiên, động thái mới đây của Mỹ vào ngày 2 tháng 4 năm 2025 đã thay đổi cục diện, khiến các nước này, đặc biệt là Việt Nam, chịu ảnh hưởng nặng nề. Các biện pháp kiểm soát gắt gao hơn về xuất xứ hàng hóa và chuỗi cung ứng đang siết chặt vòng vây, buộc các quốc gia Đông Nam Á phải đối mặt với lựa chọn khó khăn giữa giữ vai trò trung gian cho Trung Quốc hay bảo vệ quan hệ thương mại với Mỹ.

1. Bối cảnh: Trung Quốc cần “ngõ phụ” để vào Mỹ

Khi chính quyền Tổng thống Trump khơi mào cuộc chiến thương mại với Trung Quốc từ năm 2018, áp thuế lên hàng trăm tỷ USD hàng nhập khẩu, Trung Quốc buộc phải tìm cách đối phó. Họ không thể trực tiếp giảm giá để cạnh tranh, cũng không thể ngồi yên nhìn thị phần tại Mỹ mất dần. Một chiến lược được lựa chọn: chuyển hướng xuất khẩu thông qua các quốc gia không bị áp thuế – đặc biệt là các nước Đông Nam Á.

Khu vực Đông Dương và Thái Lan có những lợi thế rõ rệt:

2. Thủ đoạn phổ biến: “Rửa xuất xứ” và trung chuyển gián tiếp

Chuyển linh kiện từ Trung Quốc sang Đông Nam Á, lắp ráp rồi dán nhãn mới

Đây là cách dễ thực hiện và khó kiểm soát. Trung Quốc chỉ cần vận chuyển linh kiện, bán thành phẩm sang Việt Nam hoặc Thái Lan, sau đó lắp ráp đơn giản, đóng gói, dán nhãn “Made in Vietnam” hoặc “Made in Thailand”, và xuất sang Mỹ.

Dùng công ty vỏ bọc, đầu tư gián tiếp để lách luật

Trung Quốc thành lập hoặc mua lại công ty bản địa để làm bình phong. Trên giấy tờ, đó là công ty Việt Nam, Campuchia hoặc Thái Lan, nhưng chuỗi cung ứng – từ vốn, nguyên liệu đến kỹ thuật – vẫn do Trung Quốc kiểm soát.

Dùng Campuchia, Lào làm kho hàng, điểm đóng gói cuối

Trung Quốc đưa hàng qua biên giới vào Campuchia, đổi bao bì, giấy tờ, rồi xuất đi từ cảng Sihanoukville hoặc qua cửa khẩu Mộc Bài – Bavet. Việc giám sát ở các nước này lỏng lẻo, tạo điều kiện cho hoạt động trung chuyển hợp pháp trá hình.

3. Thái Lan: Trung tâm logistics và trung gian “an toàn”

So với Lào, Campuchia, Thái Lan có hạ tầng tốt hơn và vị trí trung gian giữa Trung Quốc và phần còn lại của ASEAN. Bắc Kinh sử dụng Thái Lan để:

Ví dụ:

4. Phản ứng của Mỹ: Hành động mạnh mẽ vào ngày 2 tháng 4 năm 2025

Ngày 2 tháng 4 năm 2025, Tổng thống Donald Trump tuyên bố áp thuế mới lên hàng loạt quốc gia, trong đó có nhiều nước Đông Nam Á. Cụ thể:

Động thái này nhằm ngăn chặn việc Trung Quốc lợi dụng các quốc gia này để né thuế và tiếp cận thị trường Mỹ.

5. Tác động đến Việt Nam, tăng trưởng xuất khẩu và hậu quả

Tăng trưởng xuất khẩu đột biến

Trước thương chiến Mỹ – Trung, tốc độ tăng trưởng xuất khẩu của Việt Nam vào Mỹ khoảng hơn 10% mỗi năm. Tuy nhiên, sau đó, con số này tăng đột biến, đạt mức 16,7% hàng năm từ 2017 đến 2024. Sự gia tăng này phần lớn do các công ty Trung Quốc chuyển hướng sản xuất và xuất khẩu qua Việt Nam để tránh thuế.

Hậu quả từ thuế mới của Mỹ

Việc Mỹ áp thuế 46% lên hàng hóa Việt Nam đã gây ra cú sốc lớn:

6. Đông Nam Á – Mặt trận thứ hai trong cuộc thương chiến Mỹ – Trung

Từ vai trò ban đầu chỉ là “người ngoài cuộc”, các quốc gia Đông Nam Á – đặc biệt là Việt Nam, Campuchia, Lào và Thái Lan – đã dần bị kéo vào trung tâm của cuộc thương chiến Mỹ – Trung. Khi bị chặn đường trực tiếp vào Mỹ, Trung Quốc buộc phải tìm lối đi vòng. Và Đông Nam Á trở thành “mặt trận thứ hai”, nơi Bắc Kinh xây dựng các “căn cứ hậu cần” mới, ngụy trang cho hàng hóa Trung Quốc bằng xuất xứ của nước thứ ba.

Ban đầu, các nước này hưởng lợi từ sự dịch chuyển chuỗi cung ứng: dòng vốn đầu tư đổ vào, nhà máy mọc lên, kim ngạch xuất khẩu tăng vọt. Nhưng song song với đó là những rủi ro chiến lược không thể xem nhẹ:

Điều đáng lo ngại hơn là: cả những ngành hàng có tỷ lệ nội địa hóa cao của Việt Nam cũng không thoát khỏi vòng xoáy thuế quan, vì Mỹ hiện nay không chỉ đánh vào nơi sản xuất, mà đánh vào nghi ngờ về tính chính danh trong toàn chuỗi cung ứng. Đây là cái giá của việc không phân tách được “sản xuất thật” và “trung chuyển trá hình”.

7. Một cuộc chơi không chỉ về thuế, mà là về quyền lực chuỗi cung ứng

Cuộc thương chiến Mỹ – Trung đang mở rộng khỏi phạm vi song phương. Nó đã và đang kéo theo nhiều quốc gia vào thế kẹt giữa hai cực quyền lực. Và Đông Nam Á, dù muốn hay không, cũng đang trở thành chiến trường ủy nhiệm của một cuộc chiến không tiếng súng, nhưng đầy tác động dài hạn.

Câu hỏi đặt ra không còn là “liệu có nên tận dụng Trung Quốc để đẩy mạnh xuất khẩu?”, mà là:
“Chúng ta sẽ đi bao xa trong vai trò trung chuyển, trước khi bị tính sổ như là một phần của Trung Quốc?”