Trung Quốc đang biến Trung Đông, châu Phi và Mỹ Latin thành các “căn cứ hậu cần” trong cuộc chiến thương mại với Mỹ. Không chỉ là trung chuyển hàng hóa, những khu vực này còn giữ vai trò chiến lược trong kiểm soát tài nguyên và cấu trúc lại chuỗi cung ứng toàn cầu.
- Cuộc chiến Mỹ – Trung (Thương chiến – bài 3): Panama và chuỗi hậu cần ngầm
- Đồng nhân dân tệ lao dốc về mức thấp nhất kể từ 2007, Bắc Kinh để ngỏ khả năng tiếp tục điều chỉnh tỷ giá
- Trung Quốc tăng giá nhân dân tệ: Ẩn ý gì sau động thái gây bất ngờ?
Trung Quốc “đi xa để đánh gần”
Trước làn sóng áp thuế và siết chặt thương mại từ phía Mỹ, Trung Quốc đã nhanh chóng triển khai một chiến lược linh hoạt: vừa né tránh trực tiếp, vừa tái bố trí toàn bộ mạng lưới sản xuất – xuất khẩu – tài nguyên theo hướng toàn cầu hóa ngược.
Không chỉ dừng lại ở các mặt trận gần như Đông Nam Á hay Mexico, Bắc Kinh còn âm thầm cắm chân sâu tại những khu vực xa hơn – nhưng có ý nghĩa chiến lược vượt ngoài thương mại: Trung Đông, châu Phi và Mỹ Latin.
Tại đây, Trung Quốc thiết lập các căn cứ hậu cần đa tầng: từ cảng biển trung chuyển, khu công nghiệp lắp ráp nhẹ, cho đến các mỏ khoáng sản chiến lược. Mục tiêu không chỉ là né thuế Mỹ, mà là kiểm soát các điểm nghẽn trong chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt trong bối cảnh thương mại công nghệ cao ngày càng trở nên sống còn.
Trung Đông: Trung chuyển – công nghệ – năng lượng
Với vị trí địa lý nối ba châu lục và hệ thống logistics đang hiện đại hóa nhanh chóng, Trung Đông trở thành “vành đai mềm” giúp Trung Quốc chuyển hướng hàng hóa mà không cần dán nhãn Trung Quốc.
- Tại UAE, cảng Khalifa Port do tập đoàn COSCO vận hành là trung tâm container chiến lược cho cả vùng Vịnh, giúp hàng Trung Quốc tái xuất đi Mỹ và châu Âu thông qua các vùng thương mại tự do.
- Ngoài cảng biển, Trung Quốc còn thiết lập các trung tâm dữ liệu, mạng viễn thông 5G thông qua Huawei – gián tiếp tạo ra hạ tầng công nghệ “song song” với hệ thống phương Tây, và có thể vận hành luồng giao thương độc lập nếu cần.
- Trung Đông cũng là vùng năng lượng chiến lược, nơi Trung Quốc không chỉ nhập khẩu dầu mà còn liên kết đầu tư với các quốc gia muốn thoát khỏi ảnh hưởng phương Tây, tạo nên trục giao thương – dữ liệu – năng lượng ngày càng độc lập với Mỹ.
Châu Phi: Tài nguyên đất hiếm – phòng tuyến khoáng sản trong thương chiến
Châu Phi từng bị coi là “vùng trũng địa chính trị”, nhưng giờ đây là một trong những lá bài nguy hiểm nhất của Bắc Kinh.
- Đất hiếm – vũ khí mềm trong thương chiến: Trung Quốc hiện kiểm soát hơn 60% công suất sản xuất đất hiếm toàn cầu, nhưng đáng chú ý hơn là sự kiểm soát ngày càng chặt chẽ các mỏ đất hiếm tại Congo, Namibia, Zambia, Burundi. Các mỏ này, tuy nằm ngoài lãnh thổ Trung Quốc, nhưng lại do doanh nghiệp Trung Quốc vận hành, cấp vốn và mua lại hoàn toàn sản phẩm.
- Trong bối cảnh Mỹ ngày càng phụ thuộc vào nguồn cung đất hiếm để sản xuất xe điện, pin lithium, thiết bị quân sự và vi mạch, Trung Quốc dùng việc siết xuất khẩu, thao túng thị phần và làm chủ logistics đất hiếm như một cách trả đũa Mỹ mà không cần nổ súng.
- Cùng lúc đó, các khu công nghiệp nhẹ tại Ethiopia, Nigeria, Kenya cho phép Trung Quốc lắp ráp đơn giản hàng hóa, thay đổi xuất xứ sang “Made in Africa” và xuất khẩu ngược sang Mỹ theo cơ chế ưu đãi của AGOA – một hiệp định do chính Mỹ tạo ra.
⏩ Châu Phi là “phòng tuyến khoáng sản” của Trung Quốc, đồng thời là bệ phóng cho chiến lược “tái xuất mà không chịu trách nhiệm” – nơi Trung Quốc vừa giấu nguồn gốc, vừa thao túng nguồn sống công nghệ của phương Tây.
Mỹ Latin: Lợi dụng FTA – tiếp cận sát biên giới Mỹ
Khác với châu Phi hay Trung Đông, Mỹ Latin là “sân sau” chiến lược của Washington, nhưng cũng là nơi Trung Quốc đã len lỏi mạnh mẽ nhất.
- Chile và Brazil có hiệp định thương mại tự do (FTA) với Mỹ – một lỗ hổng lớn trong bức tường thuế quan. Trung Quốc thiết lập nhà máy lắp ráp đơn giản, khai thác nguyên liệu nội khối rồi xuất hàng theo diện FTA, né hoàn toàn các rào cản thuế Mỹ – Trung.
- Ngoài ra, Trung Quốc cũng bắt đầu tham gia tài trợ hạ tầng lớn như đường sắt xuyên lục địa, cảng biển nước sâu và năng lượng sạch tại khu vực này – không chỉ vì lợi ích kinh tế, mà là để phá thế độc quyền ảnh hưởng của Mỹ ngay trên sân nhà.
⏩ Mỹ Latin là điểm gài chiến lược kép: vừa là nơi Trung Quốc “mượn vai” để né thuế, vừa là nơi Bắc Kinh thách thức Washington trong cuộc chơi ảnh hưởng chính trị – kinh tế tại Tây bán cầu.
Tác động: Trung Quốc đang viết lại luật chơi thương mại toàn cầu
Hành vi né thuế thông qua trung chuyển, đổi nhãn và kiểm soát tài nguyên không chỉ ảnh hưởng đến Mỹ – mà còn khiến cả WTO và hệ thống thương mại toàn cầu bị rạn nứt.
- Nhiều FTA không có điều khoản truy xuất xuất xứ đủ mạnh để xử lý hàng hóa được “gia công nhẹ” hoặc “rửa nguồn gốc”.
- WTO hiện không có cơ chế kiểm tra chuỗi cung ứng đa tầng trải dài qua 4–5 quốc gia như Trung Quốc đang vận dụng.
- Các nước bắt đầu chuyển sang chiến lược “thương mại có chọn lọc” – friendshoring, hình thành các khối tin cậy như IPEF, CPTPP… loại trừ dần các mô hình nhập nhèm.
⏩ Trung Quốc không chỉ né thuế Mỹ – họ đang thử nghiệm mô hình thương mại kiểu mới, nơi luật lệ toàn cầu được bẻ cong bằng hệ thống logistics và tài chính song song.
Không chỉ là thương chiến – đây là cuộc chiến định hình lại chuỗi quyền lực
Việc Trung Quốc đầu tư mạnh vào Trung Đông, châu Phi và Mỹ Latin không phải là ứng phó tạm thời. Đây là một thế trận chiến lược toàn cầu, trong đó thương mại chỉ là mặt nổi.
- Họ kiểm soát đầu mối hậu cần
- Nắm tài nguyên sống còn như đất hiếm
- Cắm chân vào các hiệp định thương mại mà chính Mỹ tạo ra
Khi Mỹ siết thương mại trực tiếp, Trung Quốc mở mạng lưới gián tiếp. Khi chuỗi cung ứng toàn cầu đứt gãy, họ vá lại bằng cảng biển, hợp đồng nợ và mỏ tài nguyên.
Trung Quốc không né – họ viết lại đường đi. Và phần còn lại của thế giới phải quyết định: tham gia, đối kháng, hay tìm lối đi thứ ba.