Trong bối cảnh địa chính trị biến động và toàn cầu hóa rút lui, Trung Quốc đang tận dụng Canada và Mexico như những “cửa sau” để tiếp cận thị trường Mỹ – từ thương mại hợp pháp đến buôn lậu fentanyl. Một chiến lược thâm sâu, hiệu quả và đặt ra những thách thức lớn cho an ninh kinh tế Hoa Kỳ.

1. Lách cửa trước, đi cửa sau: Khi Bắc Kinh không thể vào thẳng Mỹ

Từ sau cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung năm 2018, Washington liên tục gia tăng rào cản với hàng hóa, đầu tư và công nghệ từ Trung Quốc. Trong khi đó, Mexico và Canada – hai láng giềng thân cận của Mỹ – lại nằm trong hiệp định thương mại tự do USMCA (trước là NAFTA), giúp hàng hóa từ hai nước này vào Mỹ dễ dàng, thuế thấp hoặc bằng 0.

Chính điều đó đã mở ra một cánh cửa mới cho Trung Quốc: thay vì đối đầu trực tiếp, Bắc Kinh lùi một bước, xây dựng “vùng đệm chiến lược” tại Mexico và Canada để lách vào thị trường Mỹ mà không mang nhãn “Made in China”.

2. Chuyển đổi xuất xứ – Chiêu bài lợi dụng USMCA

Hiệp định USMCA được kỳ vọng sẽ siết chặt quy tắc xuất xứ, buộc hàng hóa phải có tỷ lệ nội dung khu vực cao để được hưởng ưu đãi. Tuy nhiên, thực tế cho thấy việc kiểm chứng tỷ lệ này vẫn còn lỏng lẻo.

Các doanh nghiệp Trung Quốc nhanh chóng nắm bắt cơ hội:

  • Đưa linh kiện từ Trung Quốc vào Mexico, lắp ráp thành sản phẩm hoàn chỉnh, rồi xuất khẩu sang Mỹ với danh nghĩa “hàng Mexico”.
  • Đầu tư hoặc mua lại nhà máy tại Canada để hợp pháp hóa xuất xứ cho các sản phẩm điện tử, thiết bị công nghiệp…

Thực tế, nhiều mặt hàng như pin năng lượng mặt trời, thiết bị 5G, linh kiện điện tử… đã bị Mỹ phát hiện là hàng Trung Quốc đội lốt Mexico và Canada.

3. Tại sao không đầu tư thẳng vào Mỹ?

Mỹ không còn chào đón. Đó là lý do chính.

  • Đầu tư từ Trung Quốc vào Mỹ bị giám sát chặt chẽ bởi CFIUS (Ủy ban Đầu tư Nước ngoài vào Hoa Kỳ).
  • Rủi ro pháp lý, chính trị và công luận phản đối rất cao.
  • Chi phí sản xuất tại Mỹ cao hơn nhiều so với Mexico.

Trong khi đó:

  • Mexico có nhân công rẻ, sát Mỹ, chi phí thấp.
  • Canada có uy tín cao, dễ “làm sạch xuất xứ”.

→ Với Bắc Kinh, xây nhà máy ở hai quốc gia này là cách hiệu quả, kín đáo và ít rủi ro hơn.

4. Mạng lưới sản xuất – trung chuyển fentanyl: Thách thức vượt ngoài thương mại

Fentanyl – loại ma túy gây chết người nhất tại Mỹ – được sản xuất từ tiền chất nhập từ Trung Quốc, chế biến ở Mexico, vận chuyển vào Mỹ.

Hàng trăm ngàn thanh niên Mỹ bị chết do quá liều fentanyl từ Trung Quốc
  • Nhiều công ty logistics hợp pháp bị lợi dụng làm “vỏ bọc”.
  • Canada cũng bị lợi dụng làm điểm trung chuyển.

Theo DEA (Cơ quan Phòng chống Ma túy Hoa Kỳ), năm 2024, fentanyl gây ra hơn 80.000 ca tử vong tại Mỹ.

5. Chính quyền Mỹ đã nhận ra – và bắt đầu phản ứng

Từ đầu năm 2025, Tổng thống Trump đã:

  • Áp thuế bổ sung với cả 3 nước (lý do: fentanyl, thâm hụt, gian lận xuất xứ),
  • Siết kiểm tra biên giới, logistics, quy tắc xuất xứ,
  • Giám sát chặt đầu tư Trung Quốc vào khu vực Bắc Mỹ.

→ Dù bài viết không đi sâu vào chính sách Mỹ, có thể khẳng định: cuộc chơi lẩn khuất của Bắc Kinh đã bị lộ diện.

6. Kết luận: Khi địa chính trị nằm trong chuỗi cung ứng

Trung Quốc không cần “Made in China”. Họ chỉ cần “Made near the US”.Canada và Mexico trở thành vùng đệm để Bắc Kinh tiếp cận thị trường Mỹ mà tránh được mọi rào cản trực tiếp từ Washington.

Trong thời đại hậu toàn cầu hóa, cuộc chiến không còn là hàng rào thuế – mà là cuộc đấu kiểm soát chuỗi cung ứng và chủ quyền kinh tế.