Mỹ đang thúc đẩy quá trình tháo dỡ hàng nghìn con đập đã xuống cấp; nhằm giảm nguy cơ thảm họa và khôi phục dòng chảy tự nhiên. Phong trào này đánh dấu bước ngoặt lớn trong quản lý nguồn nước.

Di sản xây đập lâu đời và hệ lụy môi trường nghiêm trọng

Trong nhiều thế kỷ, Mỹ xây dựng đập với tốc độ lớn; nhằm phục vụ tưới tiêu, cung cấp nước, phát điện và kiểm soát lũ. Số lượng đập hiện lên đến hơn nửa triệu, trải dài khắp lãnh thổ. Nhiều công trình trong số này tồn tại từ thời kỳ thuộc địa; như đập Old Oaken Bucket Pond ở Massachusetts được xây dựng vào năm 1640; phản ánh lịch sử phát triển lâu dài của hạ tầng thủy lợi Mỹ. Đến giai đoạn 1950–1979, mỗi năm nước này xây khoảng 1.700 đập, khiến mạng lưới đập ngày càng dày đặc. Tuy nhiên, quá trình này đã gây tác động nặng nề đối với hệ sinh thái nước ngọt.

Dòng chảy bị biến dạng, hồ chứa khiến môi trường sông bị thay đổi; sự cản trở đường di cư của cá trở thành nguyên nhân khiến đa dạng sinh học suy giảm mạnh. Hiện gần 40% cá ở Bắc Mỹ bị đe dọa, và 61 loài đã biến mất từ năm 1900. Những thay đổi về dòng chảy và nhiệt độ nước; cũng khiến cá hồi non mất môi trường tự nhiên phù hợp. Đây là một trong những lý do quan trọng thúc đẩy phong trào dỡ bỏ đập ngày càng lan rộng.

Nguy cơ từ các đập cũ và gánh nặng chi phí nâng cấp

Các chuyên gia đánh giá rằng, mức độ an toàn của hệ thống đập tại Mỹ; đang ở mức đáng lo ngại. Hiệp hội Kỹ sư Xây dựng Mỹ từng xếp hạng an toàn đập ở mức “D” vào năm 2021; cho thấy nhiều công trình đang xuống cấp. Đến năm 2019, hơn 15.000 đập được phân loại “nguy hiểm cao”; nghĩa là nếu xảy ra sự cố có thể gây thiệt hại về người. Tuổi trung bình của đập đã đạt 57 năm, còn hơn 8.000 đập có tuổi vượt 90 năm; khiến rủi ro cấu trúc tăng mạnh.

Nhiều đập thấp đã gây tai nạn chết đuối cho người bơi lội hoặc chèo thuyền; riêng đập Dock Street cao 1,8m ở Pennsylvania đã khiến 31 người thiệt mạng từ năm 1913 đến tháng 4/2025. Báo cáo của ASCE năm 2021 dự báo Mỹ cần tới 165 tỷ USD để sửa chữa các đập; không thuộc liên bang và 27 tỷ USD cho đập liên bang. Chi phí này vượt xa lợi ích mà các đập cũ mang lại; khi phần lớn đã không còn giá trị vận hành. Ngoài ra, trong các trận bão, nhiều đập còn khiến lũ tồi tệ hơn, như trường hợp Montpelier năm 2023.

Phong trào tháo dỡ đập lan rộng trên toàn nước Mỹ

Từ năm 2000, số đập bị dỡ bỏ tại Mỹ đã vượt số đập được xây mới; phản ánh sự thay đổi mạnh mẽ trong tư duy quản lý tài nguyên nước. Khoảng 2.200 đập đã được phá bỏ, đa số trong 25 năm gần nhất. Lý do chính là vấn đề an toàn và hiệu quả kinh tế; khi nhiều chủ sở hữu chọn phá bỏ thay vì nâng cấp theo tiêu chuẩn hiện đại. Trong số hàng trăm nghìn đập; chỉ 3% là đập thủy điện, đồng nghĩa phần lớn không đóng góp nhiều cho an ninh năng lượng.

Tổ chức American Rivers đã đặt mục tiêu dỡ bỏ 30.000 đập và phục hồi gần 500.000 km sông vào năm 2050. Hàng chục nhóm địa phương đã tham gia hỗ trợ, hoạt động tại 26 bang và tiếp tục mở rộng. Việc mở cửa lại dòng sông, giúp hệ sinh thái phục hồi nhanh chóng; còn tái tạo nguồn lợi thủy sản, giảm rủi ro thiên tai và mang lại sự công bằng cho cộng đồng bản địa. Đây là tiền đề cho phát triển bền vững trong nhiều thập kỷ tới.

Theo: Tin Tức.

Từ Khóa: