PGS.TS Bùi Hiền, người nổi tiếng với đề xuất cải tiến chữ viết “tiếq Việt” từng gây tranh cãi; đã qua đời vào ngày 11/5 tại TP Việt Trì, tỉnh Phú Thọ, hưởng thọ 90 tuổi. Lễ viếng sẽ được tổ chức lúc 13h ngày 12/5 và an táng tại quê nhà Vĩnh Chân, Hạ Hòa, Phú Thọ.

Cuộc đời và sự nghiệp của PGS.TS Bùi Hiền

Sinh năm 1935 tại Hạ Hòa, Phú Thọ, PGS.TS Bùi Hiền mồ côi cha mẹ từ nhỏ nhưng với nghị lực phi thường; ông đã vươn lên trở thành một học giả có nhiều đóng góp cho lĩnh vực ngôn ngữ học. Ông từng là giảng viên tiếng Nga và giữ chức vụ Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Ngoại ngữ; nay là Đại học Ngoại ngữ, Đại học Quốc gia Hà Nội.

Trong suốt sự nghiệp, ông là tác giả của hàng chục đầu sách giáo khoa, tài liệu giảng dạy và từ điển tiếng Nga, nổi bật là bộ “Từ điển giáo khoa Nga – Việt” dày 1.800 trang; được trao hai Huy chương quốc tế gồm “Bussiness initiative directions” và “International gold star for quality”. Dù đã nghỉ hưu nhiều năm, ông vẫn miệt mài nghiên cứu và hợp tác với đồng nghiệp để xuất bản thêm nhiều tài liệu giá trị.

Ông từng được Nhà nước trao tặng Huân chương Chống Mỹ cứu nước hạng II; Huy chương Puskin vì thành tích truyền bá tiếng Nga và Huy chương “Cán bộ ưu tú ngành xuất bản Liên Xô”.

Di sản học thuật và tranh cãi quanh đề xuất “tiếq Việt”

Năm 2017, PGS.TS Bùi Hiền gây xôn xao dư luận khi công bố đề xuất cải tiến chữ viết tiếng Việt, gọi tắt là “tiếq Việt”. Theo đó, ông đề xuất viết “luật giáo dục” thành “luật záo zụk”; “nhà nước” thành “n’à nướk”, hay “ngôn ngữ” thành “qôn qữ”. Cách viết này dựa trên nguyên tắc mỗi chữ chỉ biểu đạt một âm vị, và mỗi âm vị chỉ có một ký tự tương ứng.

Bộ chữ “tiếq Việt” sau cải tiến của PGS.TS Bùi Hiền (Ảnh: Lệ Thu).

Lý do cải tiến, theo ông; là do chữ quốc ngữ hiện tại còn nhiều bất hợp lý – như việc dùng nhiều ký tự cho một âm (C-Q-K, Tr-Ch, S-X…) hay tổ hợp hai ký tự biểu đạt phụ âm cuối (Ch, Ng, Nh…). Do đó, ông kiến nghị bỏ chữ Đ khỏi bảng chữ cái; bổ sung các ký tự Latin như F, J, W, Z, đồng thời thay đổi giá trị âm vị của 11 chữ cái sẵn có. Ví dụ: C = Ch, Tr; K = C, Q, K; Z = D, Gi, R; W = Th… Với âm “nh”, ông tạm dùng ký hiệu ghép “n'” để biểu thị.

Đề xuất cải cách bị nhiều ý kiến phản đối, nhưng không ít học giả ghi nhận

Mặc dù đề xuất bị nhiều ý kiến phản đối, không ít học giả ghi nhận sự nhất quán trong tư duy cải cách ngôn ngữ của ông. Ngày 29/12/2017, bộ cải tiến “tiếq Việt” được Cục Bản quyền tác giả cấp giấy chứng nhận. Đầu năm 2018, ông tiếp tục công bố bản chuyển thể toàn bộ 3.254 câu thơ lục bát trong Truyện Kiều sang chữ viết cải tiến.

Cuối năm 2018, PGS.TS Bùi Hiền tuyên bố dừng toàn bộ nghiên cứu liên quan đến bộ cải tiến; do đã hoàn thiện về mặt học thuật và sức khỏe không còn cho phép tiếp tục công trình.

Sự ra đi của ông đánh dấu sự khép lại của một hành trình học thuật đầy thử thách; sáng tạo và để lại dấu ấn không nhỏ trong ngành ngôn ngữ học Việt Nam.

Theo: Dantri