Trong những năm gần đây, tình trạng rối loạn tâm thần ở trẻ vị thành niên ngày càng gia tăng. Không chỉ bắt nguồn từ áp lực học hành, sự kỳ vọng quá mức từ gia đình và nhà trường, mà còn chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi môi trường số, đặc biệt là việc tiếp xúc thường xuyên với internet.

Khi không được lắng nghe, chia sẻ và hỗ trợ đúng lúc, trẻ có thể rơi vào trạng thái tiêu cực, dẫn đến nhiều hệ lụy nghiêm trọng.

Chuyên gia cảnh báo, rối loạn tâm thần đang trở thành vấn đề nổi cộm

Tại hội thảo “Rối loạn tâm thần tuổi teen: nhận diện, can thiệp và phòng ngừa” do Tạp chí Kinh tế Sài Gòn phối hợp cùng Hệ thống Giáo dục Victoria School tổ chức ngày 3-4 ở TPHCM, các chuyên gia trong lĩnh vực y tế và giáo dục đã lên tiếng cảnh báo về thực trạng đáng lo ngại này.

Tiến sĩ, bác sĩ Phạm Minh Triết, chuyên gia tâm lý và sức khỏe tâm thần nhi khoa, cho biết: “Trước đây, nhắc đến rối loạn tâm thần, nhiều người vẫn còn mang định kiến và sợ hãi. Tuy nhiên, thực tế cho thấy đây là vấn đề rất phổ biến và có thể điều trị nếu được phát hiện sớm.”

Theo thống kê, cứ 100 người thì có đến 10–15 người đang gặp rắc rối liên quan đến sức khỏe tâm thần. Đặc biệt, nghiên cứu của UNICEF cho thấy, khoảng 26% học sinh vị thành niên tự đánh giá mình có nguy cơ trung bình hoặc cao về các vấn đề tâm lý.

Những nguyên nhân phổ biến gồm: bị bắt nạt bởi bạn bè (32%), gặp các vấn đề cảm xúc như lo âu, trầm cảm (31%), mắc chứng tăng động (14%), và rối loạn hành vi như không vâng lời, nói dối (11%).

Theo Tiến sĩ, bác sĩ Phạm Minh Triết, khi phát hiện trẻ vị thành niên mắc chứng rối loạn tâm thần, người thân cần bình tĩnh, lắng nghe, quan sát, không trách mắng. Ảnh: Thesaigontimes

Các dạng rối loạn tâm thần thường gặp ở trẻ vị thành niên

Bác sĩ Triết phân tích, rối loạn tâm thần ở tuổi vị thành niên thường rơi vào bốn nhóm chính:

  • Căng thẳng (Stress): Biểu hiện qua cảm xúc tiêu cực như dễ cáu gắt, giận dữ, cô đơn, lo lắng hoặc sợ hãi.
  • Rối loạn lo âu: Gây ảnh hưởng đến sinh hoạt, học tập với các triệu chứng như đau đầu, khó ngủ, run tay chân, rối loạn tiêu hóa…
  • Trầm cảm: Khi trẻ buồn bã kéo dài, mất hứng thú với mọi thứ, thậm chí có suy nghĩ tự tử nếu không được can thiệp.
  • Rối loạn hành vi: Bao gồm rối loạn chống đối (ODD) và rối loạn cư xử (CD) với các biểu hiện như cãi lại, bắt nạt, trộm cắp, có hành vi bạo lực…

Điều đáng mừng là nếu được phát hiện kịp thời, những rối loạn này hoàn toàn có thể điều trị hoặc làm giảm hậu quả. Sự quan tâm và giám sát sát sao từ phía phụ huynh là yếu tố then chốt.

Giải pháp phòng ngừa, từ gia đình đến nhà trường

Bác sĩ Triết nhấn mạnh, gia đình chính là “phòng tuyến đầu tiên” trong việc phòng ngừa rối loạn tâm thần cho trẻ. Cha mẹ nên:

  • Thể hiện tình yêu thương qua lời nói và hành động;
  • Đặt ra quy tắc rõ ràng nhưng linh hoạt;
  • Khuyến khích trẻ chia sẻ, không phán xét;
  • Hướng dẫn trẻ quản lý cảm xúc, rèn luyện thể chất, duy trì giấc ngủ hợp lý;
  • Quan sát kỹ các dấu hiệu bất thường trong hành vi của con để đưa trẻ đi khám kịp thời.

Ở góc độ giáo dục, Thạc sĩ Christopher Bradley – Phó Tổng Giám đốc chuyên môn Hệ thống Victoria School – cho biết, tại trường của ông, cứ mỗi 500 học sinh thì có khoảng 100 em cần được tham vấn tâm lý.

“Nhà trường cần chủ động xây dựng văn hóa học đường lành mạnh, thúc đẩy các hoạt động nâng cao sức khỏe tinh thần, ngăn ngừa bắt nạt học đường và khuyến khích lòng nhân ái trong học sinh”, ông nhấn mạnh.

Ngoài ra, việc lồng ghép giáo dục sức khỏe tâm thần vào chương trình giảng dạy cũng là chìa khóa giúp học sinh tự nhận biết các dấu hiệu bất thường và biết cách ứng phó hiệu quả.

Môi trường an toàn quyết định cho sức khỏe tinh thần

Một điểm đáng chú ý từ hệ thống Victoria School là việc tạo dựng không gian an toàn cho học sinh. Những khu vực yên tĩnh, riêng tư được thiết kế để học sinh có thể nghỉ ngơi, chia sẻ lo lắng và giải tỏa cảm xúc một cách tự nhiên. Trường cũng trang bị kỹ năng nhận diện dấu hiệu căng thẳng cho giáo viên và phối hợp chặt chẽ với phụ huynh trong quá trình can thiệp sớm.

Tuổi vị thành niên là giai đoạn nhiều biến động về mặt tâm lý và thể chất. Nếu không có sự thấu hiểu và đồng hành đúng cách từ gia đình, nhà trường và xã hội, trẻ rất dễ rơi vào khủng hoảng. Hơn ai hết, chính cha mẹ cần là người bạn đồng hành gần gũi, lắng nghe và hỗ trợ con trên hành trình trưởng thành – không chỉ về học vấn mà còn về tinh thần.