Những hình ảnh tiêu huỷ hàng hoá lậu, đặc biệt là hàng nghìn bộ quần áo bị đốt, đang gây tranh cãi dữ dội. Người tiếc vì lãng phí giữa lúc trẻ em vùng cao còn giá lạnh. Người lại cho rằng nếu không xử lý nghiêm sẽ tạo tiền lệ nguy hiểm. Vậy có cách nào để công lý vẫn nghiêm minh mà không đánh mất tính nhân văn?

Pháp luật buộc phải nghiêm – nhưng liệu đã linh hoạt?

Theo quy định hiện hành, các mặt hàng nhập lậu, không rõ nguồn gốc, không có hóa đơn chứng từ hợp lệ sẽ bị tịch thu và tiêu huỷ. Đây là một phần trong chiến lược chống buôn lậu, gian lận thương mại nhằm bảo vệ thị trường, người tiêu dùng và môi trường kinh doanh lành mạnh.

Việc tiêu huỷ cũng là thông điệp răn đe: “Buôn lậu là sai, và hậu quả không thể né tránh.” Thế nhưng, phải chăng tất cả hàng vi phạm đều buộc phải đốt; bất chấp còn nguyên vẹn và sử dụng tốt?

Với riêng mặt hàng quần áo – thứ thiết yếu với đời sống thường nhật; đặc biệt là ở những vùng lạnh giá – hành động tiêu huỷ lại khiến dư luận không khỏi nhói lòng.

Tiêu hủy hàng hóa lậu
Với riêng mặt hàng quần áo – thứ thiết yếu với đời sống thường nhật; đặc biệt là ở những vùng lạnh giá – hành động tiêu huỷ lại khiến dư luận không khỏi nhói lòng. (Ảnh: baothanhhoa)

Nhìn từ số liệu: Một bên đốt, một bên rét

Chỉ tính riêng năm 2024, TP.HCM đã tiêu huỷ khoảng 3.484 sản phẩm hàng hóa vi phạm vào ngày 3/5; trong đó có hơn 2.030 sản phẩm là quần áo không rõ nguồn gốc. Ngày 15/5, Thanh Hóa tiếp tục tiêu huỷ thêm ~1.200 sản phẩm quần áo lậu; nâng tổng số quần áo bị đốt trong năm 2024 lên khoảng 3.230 sản phẩm; tương đương ~1,7 tỷ đồng giá trị hàng hóa.

Sang năm 2025, theo báo cáo gần nhất vào tháng 3/2024, riêng TP.HCM đã tiêu huỷ ~42.000 sản phẩm vi phạm; trong đó quần áo chiếm một phần đáng kể – dù chưa có số liệu riêng cụ thể. Tổng giá trị hàng hóa tiêu huỷ trong đợt này ước tính khoảng 1,4 tỷ đồng.

Trong khi đó, tại Sơn La – một trong những tỉnh miền núi có mùa đông khắc nghiệt; chương trình “Đông ấm cho em 5” cuối năm 2024 đã phải trao tới 11.290 chiếc áo ấm cho trẻ em nghèo ở 8 huyện vùng cao như Mộc Châu, Mai Sơn, Vân Hồ…
Tính đến hết năm 2024, chương trình thường niên này đã trao hơn 37.000 chiếc áo ấm cho học sinh vùng khó khăn; phần lớn đến từ sự hỗ trợ của cộng đồng xã hội.
(Nguồn: Thông Tin Đối Ngoại Sơn La, Báo Văn Hóa Online)

Xót xa không chỉ vì quần áo, mà vì lòng người

“Đốt quần áo là đốt cả lương tâm!” – một cư dân mạng bình luận sau đoạn clip ghi lại cảnh hàng nghìn bộ đồ bị tiêu huỷ.

Nhiều người phản đối dựa trên cảm xúc; cho rằng đó là lãng phí không thể chấp nhận; nhất là khi ngoài kia còn biết bao đứa trẻ vùng cao mặc áo rách, co ro trong mùa đông. Một số khác lập luận rằng: “Quần áo lậu có thể độc hại; không an toàn cho người dùng.” Nhưng nếu vậy, câu hỏi đặt ra là: “Sao không kiểm định, phân loại trước khi đốt? Chẳng lẽ tất cả đều độc hại?”

Câu hỏi ấy không chỉ là phản biện, mà còn là lời đánh động vào lương tâm xã hội. Không ít hàng hóa bị tiêu huỷ chỉ đơn giản là thiếu hóa đơn; chưa chắc đã độc hại hay nguy hiểm. Việc gộp tất cả lại và đưa vào lửa tiêu huỷ đôi khi là một lựa chọn quá dễ để trốn tránh trách nhiệm đánh giá, sàng lọc, xử lý phù hợp.

Có cách nào khác ngoài… lửa?

Câu trả lời là có, nếu chúng ta thực sự cầu thị và linh hoạt.

Tại nhiều quốc gia phát triển, hàng hóa vi phạm nhưng còn sử dụng được không mặc nhiên bị đốt bỏ; mà được xử lý theo hướng tái phân phối hoặc tái chế có kiểm soát. Việc này vừa bảo đảm không tiếp tay cho buôn lậu; vừa giảm thiểu lãng phí và tạo giá trị xã hội.

🇳🇱 Tại Hà Lan, mô hình SNB‑REACT xử lý hàng vi phạm bằng cách chuyển đến các xưởng tháo rời – nơi người khuyết tật được thuê làm việc có lương để phân loại; tái chế các vật liệu như cao su, vải, nhựa… Những vật liệu này sau đó được tái sử dụng trong sản xuất (như đế giày, đồ nội thất); giúp giảm thiểu rác thải và tạo ra chuỗi giá trị bền vững.

🇬🇧 Tại Anh, năm 2012, chính quyền Hackney (London) đã phối hợp tổ chức từ thiện His Church Charity để xử lý số quần áo giả mạo trị giá £12.000. Thay vì tiêu huỷ, họ gỡ nhãn vi phạm; tái thương hiệu và phân phối cho người nghèo tại Anh hoặc các quốc gia châu Phi như Liberia. Việc này giúp tránh lãng phí, bảo đảm pháp lý và mang lại giá trị nhân đạo rõ ràng.
(Nguồn: news.hackney.gov.uk, themanc.com)

Có cách nào khác ngoài… lửa? (Ảnh: baogialai)

Kiến nghị

Đã đến lúc cần có một quy trình kiểm định và phân loại hàng hóa vi phạm do Bộ Công Thương phối hợp với các tổ chức xã hội xây dựng. Những sản phẩm còn dùng được có thể đưa vào kênh tái sử dụng nhân đạo; vừa đúng pháp luật, vừa bảo đảm không tạo tiền lệ xấu.

Việc này đòi hỏi sự phối hợp giữa cơ quan quản lý thị trường; tổ chức kiểm định độc lập và các tổ chức xã hội – để đảm bảo: không sản phẩm vi phạm nào tái lưu thông vào thị trường; nhưng cũng không một chiếc áo ấm nào bị đốt trong khi một đứa trẻ còn run rẩy trong giá lạnh.

Đã đến lúc tái tư duy cách tiêu hủy hàng hóa lậu

Không ai phủ nhận: buôn lậu là sai, và phải xử lý nghiêm. Nhưng răn đe không có nghĩa là triệt tiêu cơ hội làm điều tốt; đặc biệt khi hàng hóa còn sử dụng được cho những người thực sự cần.

Một hành động chỉ có ý nghĩa khi nó vừa đúng luật, vừa hợp lòng dân. Nếu cứ tiêu huỷ vô tội vạ mà bỏ qua giải pháp nhân đạo, thì điều bị đốt không chỉ là hàng hóa, mà là niềm tin vào công lý và đạo lý xã hội.

Khi công lý biết lắng nghe nhịp đập của lòng người, đó mới là biểu hiện của một xã hội phát triển – không chỉ giàu vật chất, mà cả đạo đức và trí tuệ.