LONDON, ngày 10 tháng 6 năm 2025 – Ngày đàm phán thứ hai giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc tại Lancaster House (London) đã hé lộ những bất đồng sâu sắc về vấn đề xuất khẩu đất hiếm và kiểm soát công nghệ, cho thấy mối quan hệ giữa hai siêu cường tiếp tục đối mặt với những rạn nứt cấu trúc khó hàn gắn. Tổng thống Mỹ Donald Trump thẳng thắn tuyên bố: “Họ không dễ đối phó”, thể hiện thái độ cứng rắn trước đối thủ Trung Quốc.

Đất hiếm trở thành con bài mặc cả chiến lược

Vòng đàm phán mới được khởi động từ cuộc điện đàm trực tiếp giữa ông Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, xoay quanh hai lĩnh vực nhạy cảm: đất hiếm và công nghệ cao. Phái đoàn Mỹ, gồm Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent, Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick và Đại diện Thương mại Jamieson Greer, đã gửi đi tín hiệu sẵn sàng nới lỏng một số biện pháp kiểm soát xuất khẩu công nghệ cao sang Trung Quốc nếu Bắc Kinh đồng ý khôi phục đầy đủ chuỗi cung ứng đất hiếm.

Trung Quốc hiện kiểm soát khoảng 90% năng lực sản xuất nam châm đất hiếm toàn cầu, là nguyên liệu then chốt cho động cơ xe điện, radar quân sự và điện thoại thông minh. Việc Trung Quốc áp dụng chiến lược “cấp phép có chọn lọc” đã khiến Hoa Kỳ quan ngại về sự thiếu minh bạch. Mặc dù Bắc Kinh tuyên bố đã cấp phép một số đợt xuất khẩu, chi tiết cụ thể vẫn chưa được công bố.

Theo Reuters, ba hãng sản xuất ô tô lớn của Mỹ gồm GM, Ford và Stellantis đã nhận được giấy phép tạm thời từ Trung Quốc, với thời hạn chỉ sáu tháng.

Phát biểu cứng rắn từ Washington

Tổng thống Trump, trong cuộc phỏng vấn tại Nhà Trắng ngày 10/6, nói: “Chúng tôi đã đạt được tiến triển lớn với Trung Quốc. Họ không dễ đối phó, nhưng cuộc đàm phán này sẽ diễn ra rất suôn sẻ.” Dù ông giữ kín chi tiết, Cố vấn kinh tế Kevin Hassett tiết lộ rằng Mỹ có thể nhượng bộ một số biện pháp xuất khẩu công nghệ như phần mềm thiết kế chip, vật liệu công nghiệp và sản phẩm năng lượng – nhưng vẫn duy trì lệnh cấm các chip AI tiên tiến như Nvidia H20.

“Chúng tôi hy vọng rằng sau cái bắt tay ở London, Hoa Kỳ sẽ nới lỏng một số hạn chế và Trung Quốc sẽ cung cấp đất hiếm”, Hassett nói thêm.

Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick cũng cho biết các cuộc đàm phán đang diễn ra “tốt đẹp”, dù kéo dài nhiều giờ và chưa đạt được thỏa thuận cụ thể. Cả hai bên đang cố gắng phá vỡ thế bế tắc nhằm tránh một làn sóng chiến tranh thương mại mới.

Trung Quốc phản pháo: kiểm soát đất hiếm là “hợp pháp và hợp lý”

Tân Hoa Xã – cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Trung Quốc – khẳng định rằng việc Bắc Kinh kiểm soát đất hiếm không phải là “biện pháp đối phó” mà dựa trên nhu cầu toàn cầu về năng lượng mới và ngành công nghiệp thông minh. Tuy nhiên, các quan chức Hoa Kỳ cáo buộc Trung Quốc vẫn đang sử dụng “chiến lược chọn lọc” để gây áp lực có mục tiêu.

Chuyên gia Andrew Gilholm của công ty tư vấn Control Risk nhận định: “Kiểm soát xuất khẩu cho phép Bắc Kinh gây áp lực có chọn lọc lên các quốc gia cụ thể – một lợi thế chiến lược chưa từng có.”

Bắc Kinh đã xây dựng một chuỗi tích hợp từ khai thác đến chế tạo nam châm đất hiếm ứng dụng cao cấp. Theo báo cáo của Gavekal Dragonomics, Trung Quốc đang sử dụng đất hiếm như một “vũ khí mặc cả” trong đàm phán với phương Tây.

Lằn ranh đỏ trong công nghệ: AI vẫn bị khóa chặt

Mặc dù có tín hiệu nới lỏng từ phía Mỹ, các công nghệ trọng yếu vẫn nằm ngoài phạm vi nhượng bộ. Theo tờ Wall Street Journal, Washington tiếp tục gây sức ép với Hà Lan và Nhật Bản nhằm hạn chế xuất khẩu thiết bị sản xuất chip cho Trung Quốc, khiến Bắc Kinh nghi ngờ về tính “chân thành” của các đề xuất từ Mỹ.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc và truyền thông nhà nước đã chỉ trích Hoa Kỳ là “đơn phương mở rộng quyền lực”, sử dụng xuất khẩu như một công cụ chính trị. Dù Trump nói: “Chúng tôi muốn thị trường Trung Quốc mở cửa hơn”, đội ngũ cố vấn của ông vẫn giữ lập trường cứng rắn với Bắc Kinh trong các lĩnh vực công nghệ mũi nhọn như AI, hàng không vũ trụ và máy tính lượng tử.

Hòa giải còn xa: rạn nứt cấu trúc chưa thể hàn gắn

Bên cạnh đất hiếm và công nghệ, hai nước vẫn còn bất đồng sâu sắc về thuế quan, an ninh mạng, đánh giá tài chính và trợ cấp công nghiệp. Mặc dù cuộc họp tại Geneva hồi tháng 5 đạt được thỏa thuận giảm thuế tạm thời (Mỹ giảm từ 145% xuống 30%, Trung Quốc giảm trả đũa từ 25% xuống 10%), nhưng lòng tin song phương chưa phục hồi.

Daniel Russel – Phó chủ tịch Viện Chính sách Xã hội châu Á – dự báo Trung Quốc sẽ tiếp tục đàm phán để nới lỏng các hạn chế đối với chất bán dẫn và công nghệ hàng không vũ trụ phục vụ chương trình máy bay chở khách nội địa C919.

Dữ liệu từ Cục Thống kê Mỹ cho thấy, từ tháng 1 đến tháng 4 năm 2025, thương mại song phương Mỹ – Trung giảm khoảng 25% so với cùng kỳ 2022. Lượng thị thực kinh doanh và du lịch được cấp tại Đại sứ quán Mỹ ở Bắc Kinh cũng giảm 45% so với năm 2017.

Bắt tay vẫn không giải quyết được gốc rễ

Ngày đàm phán thứ hai tại London kết thúc mà không có đột phá, nhưng hai bên cam kết tiếp tục tham vấn. Câu hỏi đặt ra là liệu một cái bắt tay có đủ để phá băng khi mà rạn nứt cấu trúc vẫn chưa được giải quyết.

Cuộc đối đầu chiến lược giữa hai nước sẽ tiếp tục xoay quanh đất hiếm, công nghệ và ảnh hưởng toàn cầu – những mặt trận trọng yếu trong bối cảnh trật tự địa chính trị đang tái định hình. Các cuộc đàm phán có thể làm dịu căng thẳng nhất thời, nhưng triển vọng chấm dứt “Chiến tranh Lạnh mới” vẫn còn xa vời.

Theo: Secretchina