Xứ Đông (Hải Dương) không chỉ là vùng đất địa linh nhân kiệt mà còn là cái nôi văn hóa đặc biệt. Nơi đây đã hun đúc nên những con người tài năng, bản lĩnh với nếp sống trọng đạo nghĩa, học vấn, không màng phô trương. Văn hóa Xứ Đông vẫn âm thầm chảy trong mỗi thế hệ, trở thành nền móng vững chắc giúp người trẻ giữ vững bản sắc trong dòng chảy hiện đại.
- Sinh toàn con gái thì sao?
- Im lặng đúng lúc và sức mạnh của sự thấu hiểu
- Cha và con gái 6 tuổi trôi dạt 13 giờ trên biển: “Tôi sợ tuột tay đánh mất con”
Không phải đất nào cũng sinh ra nhân kiệt như Xứ Đông
Xứ Đông (tức vùng Hải Dương xưa) – không chỉ là vùng địa linh nhân kiệt, mà còn là một “lò luyện” văn hóa đặc biệt của đất Việt. Từ thời Lê sơ đến Nguyễn, nơi đây sản sinh hàng trăm vị trạng nguyên, tiến sĩ, không ít người trở thành trụ cột triều đình, đại thụ học thuật, hoặc linh hồn kháng chiến – từ Nguyễn Trãi, Mạc Đĩnh Chi đến Phạm Sư Mạnh, Nguyễn Bỉnh Khiêm.
Nhưng nếu chỉ kể tên để tự hào, thì cũng như soi vào tấm gương cổ mà quên rằng: chính khí đất này từng hun đúc nên một tinh thần sống mà người hôm nay vẫn cần gạn lọc lại.
Văn hóa Xứ Đông: Kiến tạo từ chiều sâu, không cần phô trương
Không ồn ào như Kinh Bắc, không hào hoa kiểu Thăng Long, người Xứ Đông sống và nghĩ theo chiều dọc của thời gian: gắn bó với cội nguồn, dưỡng nuôi chữ “trung, tín, nghĩa, liêm”, và đặt đạo nghĩa làm gốc rễ cho hành xử thường ngày.
Từ làng Đông Giao (Cẩm Giàng) với nghi lễ tế thủy tôn thờ mẹ nước, đến làng Mộ Trạch nổi tiếng “làng tiến sĩ”; đến Kim Thành với truyền thống “cha làm quan; con biết lo cày ruộng” – tất cả đều cho thấy một nếp nghĩ không màng phô diễn; mà lặng lẽ gìn giữ và truyền trao những giá trị tinh thần bền chặt như xương sống dân tộc.
Đó là văn hóa sống “kính Trời Đất”; thuận tự nhiên, trọng học vấn nhưng không kiêu mạn, thương người nhưng không yếu đuối. Một văn hóa không đóng khung trong di tích – mà sống trong từng cử chỉ, ánh nhìn; cách người Xứ Đông dạy con, làm ăn, giữ làng.
Từ dòng chảy truyền thống đến khí chất thời hiện đại
Khí chất người Hải Dương trong kỷ nguyên mới
Vấn đề lớn nhất với các di sản văn hóa là chúng dễ bị “đóng gói” như đồ trưng bày. Nhưng văn hóa Xứ Đông thì không chết cứng trong sử sách. Nó biến hóa, thích nghi; mà vẫn giữ khí cốt ban đầu – như cách người Hải Dương hôm nay vẫn cần mẫn, trọng nghĩa; ít khoe khoang nhưng giàu bản lĩnh.
Kỹ sư Xứ Đông có thể không phải người phát minh lẫy lừng; nhưng luôn là người âm thầm xây cái móng chắc. Người làm giáo dục ở đây thường không ồn ào đổi mới, nhưng truyền được một nền nếp có chiều sâu: sự kiên nhẫn, ngọn lửa tự học, và cái tâm của người đưa đò. Người làm kinh tế, công nghệ hay khoa học – dù ở Hà Nội, TP.HCM hay nước ngoài – vẫn giữ một dáng vẻ nền nã; họ thường lặng lẽ bắt đầu từ những điều căn cốt; làm tới nơi, và không dễ bị cuốn theo ánh đèn thời cuộc.
Những con người mang khí chất Xứ Đông điển hình
Một tiến sĩ trẻ quê Cẩm Chế, Thanh Hà như TS. Lê Thanh Hà – vừa được phong Phó giáo sư khi mới ngoài ba mươi – chọn cho mình con đường bền bỉ nghiên cứu về kinh tế quốc tế; năng lượng và chuyển đổi số. Anh ít xuất hiện trên truyền thông; nhưng cách anh lặng lẽ nuôi dưỡng thế hệ sinh viên trẻ; với tinh thần tự học và trách nhiệm xã hội khiến nhiều người quý trọng.
Một nhà khoa học gốc Kinh Môn như GS. Nguyễn Đình Đức – dù được quốc tế ghi nhận trong danh sách 10.000 nhà khoa học hàng đầu thế giới suốt ba năm liền – vẫn giữ lối sống giản dị; tập trung vào công việc chuyên môn; luôn xem nghiên cứu là bổn phận hơn là thành tích để phô bày.
Hay một nữ Phó Giáo sư, Viện trưởng như PGS.TS. Đào Việt Hà – hơn ba mươi năm miệt mài với đề tài độc tố biển và an toàn thực phẩm – xem giải thưởng Kovalevskaia 2023 như một lời nhắc nhở phải tiếp tục nỗ lực; chứ không phải đích đến. Công việc của chị vẫn âm thầm gắn với biển; với cộng đồng, xa rời những ồn ào của hào quang.
Cách họ sống, cách họ làm nghề – không nhằm tôn vinh bản thân; mà là giữ cho mình không rơi khỏi cái gốc. Đó chính là khí chất Xứ Đông được tiếp nối: trầm mà không tắt, kín đáo mà không mờ nhạt.
Cái gốc ấy – dẫu bị thời cuộc xô lệch ít nhiều – vẫn là nền móng vững cho một thế hệ không muốn mất mình trong bão xoáy toàn cầu hóa.
Khí chất không thể mai một – nếu người trẻ còn khao khát gắn rễ
Văn hóa không phải là thứ chỉ để “giữ gìn”, mà là để sống cùng và phát triển. Văn hóa Xứ Đông – muốn không lụi tàn – phải trở thành một phần máu thịt của người trẻ: trong tư duy; hành xử và lựa chọn cuộc sống.
Không cần trở lại làng xưa mới gọi là “giữ văn hóa”. Mà chính trong đô thị hôm nay, khi một người trẻ biết sống tử tế, làm nghề có tâm, nói năng có tiết chế, học hành không chỉ để kiếm tiền mà để hiểu đời – thì khi ấy, văn hóa Xứ Đông vẫn đang âm thầm chảy trong họ.
“Có thể chúng ta không còn sống giữa lũy tre hay con đường đất đỏ của quê xưa. Nhưng nếu trong cách ta dạy con giữ chữ tín, trong cách ta làm nghề bằng cái tâm – vẫn còn chút nếp nghĩ ‘không vì lợi nhỏ mà quên nghĩa lớn’ – thì Xứ Đông vẫn đang hiện diện, lặng lẽ, nhưng bền vững trong chính cách ta sống.”