Tôi không nhớ rõ cây vải có từ bao giờ. Trong ký ức tuổi thơ mơ hồ của mình, khi tôi còn chưa kịp hình dung hết thế giới xung quanh – chỉ quen với hiên nhà lót gạch, bụi chuối sau vườn, tiếng trống trường và dáng mẹ tất tả buổi sớm – thì cây vải đã sừng sững nơi góc vườn như một phần không thể tách rời của mái ấm gia đình. Người lớn trong nhà gọi nó là “cây vải tổ của ông nội”

Dường như hai chữ “của ông” khiến cái cây ấy cũng mang thêm một phần hồn – trở thành chứng nhân của bao kỷ niệm, bao đổi thay, bao thế hệ người sinh ra, lớn lên và già đi dưới tán lá rợp bóng ấy.

Cây vải tổ: Từ một chồi non thành mái nhà ký ức

Khi tôi bắt đầu biết chạy nhảy, cây vải đã xanh tốt, vươn tán rộng như một chiếc ô khổng lồ giữa sân vườn. Thân cây chắc nịch, lớp vỏ xù xì như dấu vết của thời gian in hằn lên dáng đứng kiêu hãnh. Tán lá dày che nắng, gió thổi qua rì rào như tiếng ru của bà. Từng đàn chim sẻ chọn cây làm tổ, từng cánh bướm vàng chấp chới dưới ánh nắng sớm. Vào những ngày xuân, khi cây vải trổ bông trắng muốt, lũ ong mật kéo về rộn ràng, dựng tổ trên cành cao, như tìm thấy chốn an cư giữa thiên nhiên.

Cây vải không chỉ là cây ăn quả – nó là mái nhà cho muôn loài, là sân khấu rộn rã của bầy ve ngân nga mỗi độ hè sang, là chốn yên bình để tôi cùng lũ em ngồi học bài, chơi trò nhảy dây, ú tim. Dưới gốc cây ấy, chúng tôi từng dựng lều bằng chiếu cũ, từng chơi bán hàng bằng vỏ vải và lá chuối, từng cãi nhau chí chóe rồi lại làm lành nhanh như gió.

Nhưng có lẽ, người gắn bó nhất với cây vải chính là ông nội tôi – người đã trồng cây từ thuở đất còn cằn cỗi, nắng gió còn khắc nghiệt, và cuộc sống còn chật vật đủ bề. Ông kể: “Ngày ấy ông mang giống vải thiều từ Thanh Hà về, trồng với tất cả hy vọng rằng sau này, con cháu có mùa quả ngọt mà nhớ đến công cha nghĩa mẹ.”

Thì ra cây vải ấy, từ ban đầu, đã mang trong mình một mạch nguồn yêu thương sâu thẳm.

Mùa vải – mùa của hạnh phúc tròn đầy

Mỗi năm, cứ vào khoảng cuối tháng năm, đầu tháng sáu, khi cái nắng đầu hè bắt đầu gay gắt, thì cũng là lúc cây vải bước vào mùa trổ quả. Từ những chùm hoa trắng nhỏ li ti, từng quả vải xanh non bắt đầu lấp ló sau tán lá. Rồi theo thời gian, quả lớn dần, chuyển màu hồng rồi đỏ thẫm, mọng nước và thơm lừng.

Những ngày thu hoạch vải là những ngày rộn ràng tiếng cười. Ông nội ra hiệu cho em trai tôi trèo lên cây hái, người dưới gốc thì nhanh tay đón từng chùm, bó lại cẩn thận để đem bán buổi chợ sớm. Vải được chia thành ba phần: một phần đem biếu hàng xóm láng giềng – như một lời tri ân và gắn bó; một phần đem bán lấy tiền mua sách vở, áo quần cho con cháu; và phần còn lại – ngọt ngào nhất – để dành cho gia đình thưởng thức.

Tôi còn nhớ cảm giác sung sướng khi được bóc lớp vỏ vải đỏ au, để lộ múi trắng trong, mọng nước. Hương vị ấy – ngọt đậm, mát lành, thơm thoang thoảng – đã in đậm trong tâm trí tôi đến tận hôm nay. Đó không chỉ là vị của trái cây, mà là vị của tuổi thơ, của yêu thương, của những ngày tháng cả gia đình còn quây quần đông đủ.

Cây vải, vì thế, không chỉ là một phần của vườn nhà – nó là một phần của ký ức, một phần của trái tim tôi.

Những ngày thu hoạch vải là những ngày rộn ràng tiếng cười (Ảnh: internet)

Cây vải tổ – Chứng nhân lặng lẽ của tháng năm

Thời gian trôi qua, ông nội già đi; bà nội yếu dần, rồi từng người lần lượt rời xa cõi tạm. Bố mẹ tôi cũng theo năm tháng mà hao gầy, rồi cũng về với tổ tiên. Căn nhà xưa giờ chỉ còn lại tôi mỗi dịp lễ Tết trở về, đứng dưới gốc cây vải; nghe tiếng gió xào xạc như lời thì thầm của những người thân yêu từng sống dưới mái nhà này.

Cây vải vẫn đứng đó – lặng lẽ và bền bỉ. Dù trải qua bao mùa giông bão, bao lần gió quật mưa sa, cây chưa từng đổ ngã. Thân cây có đôi chỗ mục ruỗng, cành có chỗ gãy cụt; nhưng gốc rễ thì vẫn ăn sâu vào lòng đất mẹ – kiên cường và âm thầm như chính những người nông dân quê tôi.

Tôi từng chứng kiến nhiều điều đổi thay: những đứa trẻ từng chơi cùng tôi giờ đã rời quê, người đi học; kẻ lập nghiệp phương xa. Ngôi làng ngày xưa với tiếng gà gáy; tiếng cối xay giờ đã bị thay thế bởi âm thanh của máy móc; của bê tông hóa, của những dãy nhà tầng. Nhưng chỉ có cây vải – vẫn vẹn nguyên dáng hình năm cũ – là không thay đổi.

Cây vải như một cột mốc định vị ký ức. Mỗi lần chạm tay vào thân cây xù xì, tôi như được chạm vào chính tuổi thơ mình. Mỗi lần ngồi dưới tán cây, tôi lại nghe văng vẳng đâu đây tiếng ông nội gọi; tiếng bà nhắc: “Lớn rồi phải biết giữ lấy gốc nhà, con ạ.”

Giá trị của gốc rễ – bài học từ một loài cây

Cây vải tổ không chỉ là một cái cây. Nó là biểu tượng sống động cho tình yêu đất đai, cho sự gắn bó máu thịt với quê hương; cho đạo lý uống nước nhớ nguồn mà ông bà tôi đã dành cả đời để vun đắp. Từ một giống vải đem về trồng; từ bàn tay tỉ mẩn chăm sóc từng ngày, ông nội đã gieo vào đất không chỉ là mầm cây; mà còn là mầm sống, mầm hy vọng, mầm đạo lý.

Trong cuộc sống hiện đại; khi nhiều giá trị truyền thống dần bị lãng quên; khi con người mải miết chạy theo tiện nghi vật chất; thì những hình ảnh như cây vải tổ của ông nội lại trở nên quý giá đến vô cùng. Nó nhắc nhở chúng ta rằng: gốc rễ là điều không thể thay thế. Một gia đình không thể vững nếu không có truyền thống. Một con người không thể trưởng thành nếu quên mất cội nguồn.

Tôi vẫn tự hỏi: mai này; con cháu tôi liệu có được ăn thứ vải ngọt lành như tôi từng ăn? Chúng có còn cảm nhận được sự gắn kết thiêng liêng của đại gia đình dưới một tán cây không? Chúng có còn biết lặng người xúc động trước một thân cây già?

Có lẽ, điều duy nhất tôi có thể làm – là gìn giữ cây vải ấy. Không chỉ gìn giữ một thân cây – mà gìn giữ cả một nền nếp; một hồn quê, một đạo làm người.

Chốn trở về bình yên nhất

Cây vải tổ
Không nơi đâu bình yên bằng chốn ấy (Ảnh: internet)

Giờ đây, mỗi lần về quê, dù chỉ là vài ngày ngắn ngủi, tôi vẫn ra gốc vải ngồi. Chỉ cần ngả lưng vào thân cây, nhắm mắt nghe tiếng gió qua tán lá; tôi như được sống lại một lần tuổi thơ rực rỡ. Những giấc mơ cũ ùa về: tiếng ông nội cười; bàn tay bà nội xoa đầu tôi, mùi cơm mới chín, tiếng gió thổi qua hiên nhà…

Không nơi đâu bình yên bằng chốn ấy – nơi có cây vải tổ, có quê hương; có tình thân neo giữ tôi lại giữa guồng quay của đời sống hiện đại. Nơi đó, dù có đi bao xa; tôi vẫn có thể trở về – không phải chỉ bằng đôi chân, mà bằng cả trái tim.

Gốc rễ của ký ức – cội nguồn của những giá trị thiêng liêng

Có người từng nói: “Khi bạn còn một gốc cây để trở về, là bạn còn một quê hương trong tim.” Với tôi, cây vải tổ của ông nội chính là điều thiêng liêng nhất mà tuổi thơ, gia đình và ký ức để lại. Nó không đơn thuần là một thực thể sống – mà là linh hồn của ngôi nhà, là mạch nguồn tình thân, là biểu tượng của một nền văn hóa biết ơn, biết giữ gìn và trân trọng quá khứ.

Tôi mong rằng, mỗi người, dù đi đâu, làm gì, cũng sẽ có một “cây vải tổ” cho riêng mình – một nơi để tìm về, để nhớ thương, để sống lại những tháng năm đẹp nhất đời người.