AI thay thế con người ngày càng sâu rộng. Giáo dục cần chuyển hướng, không chỉ đào tạo kỹ năng mà còn nuôi dưỡng tư duy, đạo đức và bản lĩnh sống.

Tự động hóa đang vượt tốc độ giáo dục

Theo Báo cáo Diễn đàn Kinh tế Thế giới 2024; có đến 44% kỹ năng nghề nghiệp hiện tại sẽ không còn phù hợp trong vòng 5 năm tới do ảnh hưởng của công nghệ; đặc biệt là AI. Các nền tảng như ChatGPT, Gemini hay Claude giờ đây không chỉ đơn thuần là công cụ hỗ trợ; mà đang thực sự đảm nhiệm các công việc từng được xem là “bất khả xâm phạm” – từ biên tập; phân tích dữ liệu cho đến cố vấn chiến lược.

Tại nhiều quốc gia, giáo viên đã dùng AI để chấm bài; sinh viên dùng AI để viết luận, và doanh nghiệp dùng AI để tuyển dụng, đào tạo; thậm chí ra quyết định. Trước sự trỗi dậy của công nghệ; hệ thống giáo dục – vốn vẫn dựa trên mô hình truyền thụ kiến thức từ thế kỷ trước – đang lúng túng trong việc định hình lại vai trò của mình.

AI thay thế con người

Khi AI làm tốt phần “kỹ năng” – Con người cần giữ gì?

AI có thể vượt trội về tốc độ xử lý; khả năng ghi nhớ và phân tích logic; nhưng vẫn thiếu đi những năng lực làm nên bản chất con người: cảm xúc, trực giác, lòng trắc ẩn và tinh thần sáng tạo thực sự. Một cỗ máy có thể viết một bài thơ rất chuẩn mực; nhưng nó không thể cảm thấy nỗi đau của một mất mát. Nó có thể vẽ một bức tranh đẹp, nhưng không có cảm xúc hân hoan khi hoàn thành.

Vì vậy, nếu giáo dục tiếp tục chỉ dạy học sinh cách làm việc, cách thi cử, cách tuân thủ quy trình; thì chính nó đang đẩy thế hệ trẻ vào cuộc đua mà AI luôn là người chiến thắng.

Giáo dục cần nuôi dưỡng điều gì để không bị AI bỏ lại?

Thay vì cạnh tranh kỹ năng với máy móc, điều cấp thiết là giáo dục phải bồi dưỡng những năng lực chỉ con người mới có. Báo cáo của McKinsey (2023) chỉ ra 5 nhóm năng lực then chốt giúp người trẻ thích nghi và phát triển trong thời đại AI:

  • Tư duy phản biện và khả năng phân tích vấn đề
  • Giao tiếp hiệu quả và hợp tác trong môi trường đa dạng
  • Linh hoạt và thích nghi với thay đổi nhanh chóng
  • Đạo đức nghề nghiệp và ý thức trách nhiệm xã hội
  • Học tập suốt đời để không ngừng đổi mới bản thân

Đây không phải là những kỹ năng học thuộc lòng. Đây là những năng lực đòi hỏi giáo dục phải chuyển mình từ truyền thụ kiến thức sang khơi dậy tiềm năng.

AI thay thế con người
Giáo dục trong kỷ nguyên AI: Khi học sinh đồng hành cùng công nghệ (Ảnh minh hoạ)

Trường học: Không chỉ là nơi học để làm việc, mà là học để làm người

Nếu giáo dục chỉ dừng lại ở việc cung cấp tri thức, thì sớm muộn AI sẽ thay thế luôn cả vai trò giảng dạy. Nhưng nếu trường học trở thành nơi giúp con người hiểu mình, rèn luyện bản lĩnh, nuôi dưỡng nhân cách – thì đó là điều mà không trí tuệ nhân tạo nào có thể thay thế.

Một trường học trong kỷ nguyên AI cần đưa vào giảng dạy những năng lực như:

  • Tư duy thiết kế và đổi mới sáng tạo
  • Thẩm mỹ và cảm thụ nghệ thuật
  • Nhận thức bản thân và kiểm soát cảm xúc
  • Giá trị sống và triết lý nhân văn

Đó không chỉ là những môn học; mà là nền tảng để người trẻ sống đúng với chính mình; định hướng rõ ràng trong một thế giới đang thay đổi chóng mặt.

Giáo dục không cần chạy đua với AI – Mà cần đi trước

AI có thể thay thế con người trong nhiều việc; nhưng nó không có lý tưởng sống, không biết hy sinh, không biết yêu thương. Chúng ta cần những thế hệ học sinh không chỉ biết cách kiếm sống; mà còn biết cách sống có ý nghĩa. Đó là sứ mệnh cao nhất của giáo dục.

Nếu giáo dục tiếp tục chạy theo điểm số, bảng xếp hạng; kỹ năng thao tác – nó sẽ mãi là chiếc bóng của AI. Nhưng nếu giáo dục đi trước bằng cách khơi dậy chiều sâu nội tâm, bản lĩnh đối diện thực tại; khả năng sáng tạo và lòng nhân ái – thì nó sẽ là ngọn đèn soi đường cho thế hệ tương lai.

Khi AI thay thế con người, điều còn lại để chúng ta không bị cuốn trôi là cốt lõi nhân cách. Giáo dục không còn là nơi tạo ra những “cỗ máy thi cử”; mà phải trở thành môi trường nuôi dưỡng con người toàn diện – cả trí tuệ lẫn tâm hồn. Trong thế giới của AI; chính nhân tính là lợi thế cuối cùng – và cũng là điều không thể sao chép.