Từ tri thức bản địa của người Mông, Dao nơi đại ngàn Tây Bắc, cây sâm Lai Châu – loài dược liệu quý được ví như “vàng trong đất” – đang trở thành hướng đi mới giúp đồng bào giữ rừng, phát triển sinh kế xanh và làm giàu bền vững ngay trên chính quê hương mình.

Sâm Lai Châu – “vàng trong đất” của đại ngàn Tây Bắc

Giữa những cánh rừng nguyên sinh mịt mù sương phủ, sâm Lai Châu – còn được gọi là tam thất đen – đã được các nhà khoa học phát hiện trong quá trình khảo sát đa dạng sinh học phục vụ dự án thủy điện Sơn La vào đầu những năm 2000.

Loài cây quý hiếm này có thân tím đen, củ vàng óng, chứa hàm lượng saponin cao, mang lại giá trị dược liệu vượt trội. Năm 2021, sâm Lai Châu chính thức được định danh khoa học, mở ra cơ hội xây dựng thương hiệu “sâm quốc gia” của vùng núi phía Bắc.

Không chỉ có giá trị kinh tế, sâm Lai Châu còn là biểu tượng của tri thức bản địa. Người Mông, Dao khi thu hoạch chỉ bẻ phần củ dưới, giữ lại phần đầu để cây tái sinh, đảm bảo rừng không bị tàn phá – đó chính là cách họ “giữ vàng trong đất”, vừa khai thác vừa bảo tồn tự nhiên.

Nhận thấy tiềm năng to lớn của sâm Lai Châu, tỉnh Lai Châu đã ban hành Nghị quyết 17 giai đoạn 2024–2030, đặt mục tiêu hình thành vùng dược liệu tập trung 3.000 ha, sản lượng khoảng 30 tấn/năm và hướng tới 10.000 ha trong tương lai.

Công ty TNHH Hoa Ban Lai Châu là một trong những đơn vị tiên phong phối hợp với bà con Mông, Dao trồng sâm dưới tán rừng. Mô hình “trao cần câu thay vì cho con cá” của doanh nghiệp đã giúp người dân có việc làm ổn định, thu nhập từ 5–6 triệu đồng/tháng, góp phần cải thiện đời sống vùng cao.

Anh Nguyễn Văn Thông – Giám đốc công ty – chia sẻ: “Trồng sâm là đầu tư dài hạn, nhưng chính vì vậy mà người dân phải kiên trì, tin tưởng. Khi cây lớn, giá trị thu về gấp hàng chục lần so với cây nông nghiệp thông thường.”

Thân cây tươi khi cắt ra có màu tím đen, còn củ cắt ra có màu vàng. Ảnh: Nhân vật cung cấp (Ảnh: Vietnamnet)

Những thách thức trên hành trình giữ rừng, giữ vàng

Tuy có tiềm năng lớn, nhưng việc phát triển cây sâm Lai Châu vẫn đối mặt nhiều khó khăn. Chi phí đầu tư trồng sâm dưới tán rừng có thể lên tới hàng tỷ đồng/ha trong khi mức hỗ trợ hiện nay mới chỉ đạt 200 triệu đồng/ha – quá thấp so với thực tế.

Đất trồng sâm chủ yếu là rừng phòng hộ, khiến người dân khó tiếp cận vốn vay ngân hàng. Ngoài ra, sản phẩm sâm giả, mạo danh xuất hiện tràn lan, ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín thương hiệu.

Sâm Lai Châu chỉ phát triển ở độ cao 1.400–2.300m, ưa ẩm, bóng râm, nên vùng trồng bị giới hạn. Bên cạnh đó, tác động của biến đổi khí hậu, thời tiết khắc nghiệt cũng là nguy cơ ảnh hưởng đến chất lượng và sản lượng cây trồng.

Để “giữ vàng trong đất” thực sự trở thành sinh kế bền vững, cần có chiến lược đồng bộ: hỗ trợ tín dụng ưu đãi, hoàn thiện hệ thống truy xuất nguồn gốc, xây dựng thương hiệu vùng, và phát triển chuỗi giá trị từ trồng – chế biến – tiêu thụ.

Nhiều chuyên gia nhận định, sâm Lai Châu có thể trở thành “sâm quốc dân” nếu được đầu tư bài bản, liên kết chặt chẽ giữa nhà nước – doanh nghiệp – nông dân. Khi đó, người dân không chỉ làm giàu mà còn bảo vệ được rừng, giữ lại hệ sinh thái quý giá của Tây Bắc.

Giữ rừng để sống cùng rừng

Giữ “vàng trong đất” không chỉ là câu chuyện của một loại cây dược liệu, mà là triết lý phát triển bền vững: sống hài hòa với thiên nhiên, làm giàu từ tri thức bản địa.

Sâm Lai Châu không chỉ mang lại sinh kế xanh cho đồng bào vùng cao, mà còn là minh chứng cho hành trình “từ rừng đến thương hiệu”, nơi con người biết trân trọng đất mẹ để phát triển bền vững giữa đại ngàn.

Theo: Vietnamnet