Kiểm soát môi trường cảng biển đang đối mặt nhiều thách thức khi thẩm quyền chồng lấn, dữ liệu phân tán, nguồn lực hạn chế. Yêu cầu đặt ra là phải đồng bộ từ thể chế, công cụ giám sát đến cơ chế tài chính để đáp ứng chuẩn mực môi trường ngày càng khắt khe

Thẩm quyền chồng lấn, dữ liệu môi trường còn phân tán

Theo Cục Hàng hải và Đường thủy Việt Nam, kiểm soát ô nhiễm môi trường tại khu vực cảng biển và luồng tuyến hiện được triển khai theo cơ chế phối hợp liên ngành, với sự tham gia của Cảng vụ, cơ quan đăng kiểm, Bộ đội Biên phòng, Cảnh sát môi trường, chính quyền địa phương và các đơn vị quản lý cảng, bến.

Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy chức năng, thẩm quyền giữa các lực lượng còn giao thoa, khiến công tác kiểm tra, xử lý vi phạm chưa thật sự nhịp nhàng. Cơ chế chia sẻ dữ liệu môi trường hàng hải chưa đồng bộ, chủ yếu thông qua văn bản hành chính hoặc trao đổi trực tiếp, chưa hình thành hệ thống dữ liệu dùng chung.

Theo ông Lê Đỗ Mười, Cục trưởng Cục Hàng hải và Đường thủy Việt Nam, việc thiếu nền tảng dữ liệu tập trung làm giảm khả năng giám sát liên tục, hạn chế phát hiện sớm và theo dõi các hành vi vi phạm mang tính lặp lại.

Hoàn thiện cơ chế phối hợp, tăng tính răn đe

Từ thực tiễn địa phương, ông Đỗ Văn Thuận, Giám đốc Cảng vụ Hàng hải Bình Thuận đề xuất cần quy định rõ trách nhiệm giữa các đơn vị chức năng, nhất là với các tình huống phát sinh ngoài vùng nước cảng nhưng tác động trực tiếp đến hoạt động hàng hải và môi trường khu vực.

Ông Thuận kiến nghị tăng thẩm quyền xử phạt và lưu giữ tàu gây sự cố môi trường nhằm bảo đảm tính răn đe; đồng thời hình thành nguồn lực tài chính ổn định thông qua quỹ môi trường hàng hải phục vụ mua sắm thiết bị, đào tạo, diễn tập ứng phó sự cố. Việc chia sẻ thông suốt dữ liệu quan trắc, thông tin tàu thuyền và cảnh báo sớm được xem là điều kiện then chốt để lực lượng chức năng chủ động ứng phó.

Ở góc độ quản lý, ngành hàng hải xác định phải nâng năng lực tổng thể trên ba phương diện: nhân lực, tài chính và trang thiết bị. Trọng tâm là đào tạo đội ngũ cán bộ chuyên sâu về môi trường hàng hải, đủ khả năng phân tích dữ liệu, đánh giá rủi ro và giám sát theo phương thức hiện đại.

Doanh nghiệp chịu áp lực lớn từ chuẩn mực môi trường mới

Cùng với yêu cầu hoàn thiện thể chế, các doanh nghiệp cảng biển và vận tải biển đang chịu áp lực lớn từ các chuẩn mực môi trường quốc tế. Theo ông Trần Tuấn Hải, Trưởng Ban Tổng hợp Tổng công ty Hàng hải Việt Nam (VIMC), doanh nghiệp đã xây dựng lộ trình giảm phát thải theo yêu cầu của Tổ chức Hàng hải quốc tế (IMO).

Cụ thể, VIMC đặt mục tiêu giảm tối thiểu 20% lượng CO₂/tấn hàng/km so với năm 2018; 100% tàu đáp ứng tiêu chuẩn hiệu quả năng lượng và phát thải (EEXI); tối thiểu 30% đội tàu được trang bị thiết bị tiết kiệm năng lượng. Để đạt mục tiêu, doanh nghiệp triển khai đồng bộ các giải pháp như trẻ hóa đội tàu, thanh lý tàu già cũ, ưu tiên đóng mới tàu tiết kiệm nhiên liệu, ứng dụng công nghệ giảm tiêu hao năng lượng và số hóa điều phối phương tiện ra vào cảng.

Tuy nhiên, theo đại diện một số cảng biển, chi phí đầu tư cho các hạng mục môi trường còn cao, trong khi khả năng tiếp cận dịch vụ xử lý chất thải, công nghệ môi trường tại khu vực cảng vẫn hạn chế.

Cần cơ chế tín dụng xanh và hỗ trợ có trọng tâm

Từ thực tiễn vận hành, ông Nguyễn Bình Dân, Phó Giám đốc Cảng quốc tế Vĩnh Tân cho rằng điểm nghẽn lớn không chỉ nằm ở ý thức tuân thủ mà còn ở năng lực cung ứng dịch vụ môi trường quanh cảng. Dịch vụ xử lý chất thải nguy hại còn ít, khoảng cách vận chuyển xa, thủ tục kéo dài khiến chi phí tăng cao, đặc biệt với doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Nhiều ý kiến đề xuất cần phát triển các chính sách hỗ trợ đi thẳng vào chi phí và năng lực công nghệ, như ưu đãi thuế, tín dụng xanh, gói vay lãi suất phù hợp cho đầu tư hệ thống tách dầu, thiết bị thu gom, kho lưu giữ đạt chuẩn và số hóa quan trắc, cảnh báo sớm.

Bên cạnh đó, việc đầu tư, duy tu luồng lạch, nạo vét định kỳ cũng được xem là giải pháp gián tiếp nhưng hiệu quả trong bảo vệ môi trường cảng biển, giúp giảm thời gian tàu chờ, giảm tiêu hao nhiên liệu và hạn chế nguy cơ sự cố môi trường. Đồng bộ nguồn lực từ thể chế, tài chính đến công nghệ được xác định là điều kiện then chốt để kiểm soát hiệu quả môi trường cảng biển trong bối cảnh phát triển và hội nhập sâu rộng

Theo: Báo Nhân Dân

Từ Khóa: