Nhật Bản đang đối mặt khủng hoảng dân số nghiêm trọng khi tỷ lệ sinh giảm kỷ lục, già hóa tăng tốc, và dự báo sẽ mất gần 40 triệu dân vào năm 2070 nếu không có giải pháp đột phá.

Khủng hoảng dân số nghiêm trọng chưa từng có

Nhật Bản đang đối mặt với một trong những cuộc khủng hoảng dân số lớn nhất lịch sử hiện đại.
Theo Financial Times, số trẻ chào đời năm 2024 chỉ đạt 686.000 – mức thấp kỷ lục kể từ khi bắt đầu lưu trữ dữ liệu từ thế kỷ 19, thấp hơn xa so với dự báo của chính phủ trước đó. Đây là năm thứ 9 liên tiếp tỷ lệ sinh giảm, sau con số 758.631 ca sinh của năm 2023 (giảm 5,1% so với năm 2022).

Nghiêm trọng hơn, năm 2024, số ca tử vong đã vượt số ca sinh gần 1 triệu, khiến dân số sụt giảm mạnh.

Xã hội già hóa nhanh nhất thế giới

Khoảng 30% dân số Nhật hiện trên 65 tuổi, trong khi chỉ 59% nằm trong độ tuổi lao động. Dự báo đến năm 2065, tỷ lệ người cao tuổi có thể lên tới 38,4% – một áp lực khổng lồ cho hệ thống an sinh xã hội.
Quá trình già hóa đi kèm thu hẹp dân số đang tạo ra “vòng xoáy suy giảm” đặc biệt ở vùng nông thôn, nơi tình trạng thiếu lao động và sụt giảm dân số diễn ra nhanh và sâu hơn.

Nhật Bản đang tìm ra cách “già hóa một cách duyên dáng” (Ảnh: Washington Post)

Tác động kinh tế: Tăng trưởng chậm, gánh nặng phúc lợi tăng

Theo IMF, dân số già hóa có thể khiến GDP Nhật Bản; giảm khoảng 0,8 điểm phần trăm mỗi năm; trong vòng 40 năm tới. Gánh nặng chi phí y tế, lương hưu tăng cao; trong khi nguồn thu thuế suy giảm, do lực lượng lao động teo dần.
Số người từ 65 tuổi trở lên, tìm việc đã tăng gần gấp đôi trong một thập kỷ, từ 140.000 lên 256.000. Luật hiện hành buộc doanh nghiệp tuyển lao động đến 65 tuổi, và khuyến khích việc làm cho nhóm 65–70 tuổi.

Dự báo đến 2030, số người từ 75 tuổi trở lên sẽ đạt 22,58 triệu, chiếm 20% dân số. Chi phí chăm sóc người già hàng năm trên đầu người, có thể tăng 75% vào năm 2050, vượt 1.500 USD so với mức 2019.

Giải pháp: Tận dụng công nghệ và cơ hội mới

Dù bức tranh nhân khẩu học u ám, Nhật Bản vẫn tìm cách “già hóa một cách duyên dáng”. Tăng trưởng tiền lương đã cải thiện (từ 0,3% ở thập niên 2010 lên 1,2% ở thập niên 2020); trong khi lạm phát lõi tăng nhẹ, tạo điều kiện cho một “vòng xoáy tích cực” nhờ kỹ thuật số và tự động hóa.
Đầu tư vào robot, AI và tự động hóa giúp bù đắp thiếu hụt lao động. Một nghiên cứu trên ArXiv cho thấy; ứng dụng AI có thể bù 60–80% mức giảm năng suất; do già hóa dân số.

Tận dụng thách thức để kinh doanh

Nhiều doanh nghiệp đã biến khó khăn thành cơ hội. Một số trường học bỏ hoang; do thiếu học sinh; được cải tạo thành điểm du lịch trải nghiệm “một ngày làm học sinh”. Mỗi năm, khoảng 400–500 trường phải đóng cửa, tạo ra nguồn không gian bỏ trống lớn; cho mô hình kinh doanh mới này.

Chính sách dân số: Tác động hạn chế

Chính phủ Nhật Bản đã chi 3,5 nghìn tỷ yên (23,6 tỷ USD); để hỗ trợ nuôi con và khuyến khích kết hôn. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng hiệu quả vẫn hạn chế; vì không thể thay đổi nhanh; thái độ của giới trẻ với hôn nhân và sinh con.

Dự báo tương lai: Hồi chuông cảnh báo

Nếu xu hướng hiện tại không thay đổi, dân số Nhật Bản có thể giảm từ 124 triệu xuống còn 87 triệu vào năm 2070 – tức mất gần 40 triệu người. Khi đó, khoảng 40% dân số sẽ trên 65 tuổi, buộc chính phủ phải cải tổ sâu hệ thống phúc lợi, tăng thuế và cắt giảm trợ cấp; để cân bằng ngân sách.

Theo: Tân thế kỷ