Canh cua không chỉ là món ăn quen thuộc trong mâm cơm Việt, mà còn là ký ức chan chứa ân tình, là biểu tượng của sự chăm chút và tình thân. Từ những buổi lội đồng bắt cua đến bát canh nghi ngút khói mỗi chiều hè, món ăn này gói ghém hương vị của đất trời, của bàn tay mẹ và cả những giá trị gia đình bền vững qua năm tháng.

Canh cua – Ký ức nằm dưới lớp bùn quê

“Thủy hỏa vị tế” – nước và lửa không hòa, nhưng trong bếp Việt, từ hàng ngàn năm, chính lửa đã hòa vào nước để sinh ra vô vàn món canh chan chứa ân tình. Một trong số đó là canh cua đồng – món ăn tưởng chừng giản dị, nhưng đằng sau nó là cả một dòng ký ức đậm đà, một cách sống, một triết lý gia đình.

Trong Nam Hoa Kinh, Trang Tử có kể chuyện người đánh cá dùng tay trần để bắt cá giữa bùn lầy, người ngoài nhìn tưởng dơ bẩn, nhưng ông nói: “Dơ tay, sạch bụng – ấy là đạo ăn ở với trời đất”. Ở quê tôi, bắt cua cũng vậy. Mỗi lần muốn có một bát canh cua ngon, mẹ tôi không mua, mà xách rổ đi đồng, lội bùn, dùng que tre móc từng con cua nhỏ khỏi hang. Những ngày hè gắt nắng, người ướt đẫm mồ hôi, chân bùn lấm đến gối, nhưng miệng vẫn cười tươi vì nghĩ đến bát canh chiều.

Ngày ấy, bát canh cua không chỉ là món ăn. Nó là kết quả của sự tảo tần, của những buổi sớm mai lội ruộng, là hương vị của đất và trời hoà quyện trong từng giọt nước canh thanh mát.

Hồi ức một bát canh cua đúng nghĩa “nấu bằng tay, nêm bằng lòng”

canh cua
Rau đay lẫn mồng tơi, thêm quả mướp – Nguyên liệu làm nên bát canh cua ngon chuẩn vị (Ảnh: vnexpress)

Bát canh cua thời ấy không cần thịt thà, không mì chính, không dầu điều hay xương ninh, chỉ có gạch cua béo ngậy xào lên với hành khô, nước lọc từ cua giã tay – trong và ngọt thanh. Mẹ tôi thường chọn mớ rau đay lẫn mồng tơi, thêm quả mướp non trổ hoa đầu ngọn, xắt nghiêng lát mỏng, thả vào sau khi riêu cua đã nổi vàng óng trên mặt nước.

Một số người trong làng còn bảo: “Giã cua bằng tay thì ngọt hơn máy”, bởi khi giã tay, thịt cua không bị nóng, giữ được trọn hương. Mỗi nhát chày là một nhịp gõ nhẫn nại – gõ xuống cả những lo toan trong lòng người mẹ, người vợ quê.

Cách nấu canh cua truyền thống – Công thức của những bàn tay tảo tần

Dưới đây là công thức chuẩn của mẹ tôi, được truyền lại từ bà ngoại:

Nguyên liệu:

  • Cua đồng tươi: 300–400g
  • Rau đay + mồng tơi: mỗi loại một mớ nhỏ
  • Mướp hương: 1 quả nhỏ
  • Hành khô: 2 củ
  • Muối hạt, nước mắm ngon
  • (Không dùng bột ngọt, không xào rau trước)

Cách nấu:

  • Cua đồng rửa sạch, gỡ mai, khều gạch. Thân cua giã tay với một ít muối, lọc lấy nước cốt (2–3 lần).
  • Phi hành khô với chút dầu, xào gạch cua đến khi vàng, thơm, để riêng.
  • Đun nước cua với lửa nhỏ, không khuấy. Khi riêu cua kết tảng và nổi lên, vớt nhẹ sang bát.
  • Thêm rau đay, mồng tơi, mướp vào. Đun sôi lại, nêm muối và nước mắm vừa miệng.
  • Trả riêu và gạch cua lại nồi, đảo nhẹ tay, tắt bếp.

Bát canh hoàn hảo là khi nước trong, riêu nổi tự nhiên thành từng tảng, rau vừa chín tới, gạch cua nổi vàng trên mặt, mướp ngọt thanh mà không bở.

Các bước sơ chế cua đồng (Ảnh: dvpmarket)

Canh cua ngày nay – tiện nhưng trôi mất linh hồn

Ngày nay, người ta ít ai còn tự mò cua. Cua nuôi, cua xay sẵn bán ngoài chợ. Gạch cua không còn vàng, nước canh vẫn có vị ngọt, nhưng là vị ngọt công nghiệp – thiếu cái thanh tự nhiên, thiếu cả mùi ngai ngái đặc trưng của cua đồng.

Công nghiệp hóa bữa ăn khiến người ta nấu canh cua nhanh hơn, đẹp mắt hơn, nhưng phần “tình” thì lùi dần. Ít ai còn nhớ cảm giác mát rượi khi nhúng tay vào nước giã cua, hay âm thanh “tóc tóc” của chày tre đập vào cối đá những trưa hè vắng tiếng ve.

Ứng dụng công thức xưa – Cách gìn giữ hương quê trong hiện đại

Tuy ít ai còn tự bắt cua; nhưng ta vẫn có thể gìn giữ phần hồn của món ăn nếu biết chọn lựa. Hãy:

  • Ưu tiên mua cua đồng tươi, tự lọc lấy nước thay vì mua cua xay sẵn.
  • Chọn rau đúng mùa, tránh rau xịt thuốc.
  • Giữ nguyên công thức truyền thống: không cho bột nêm, không xào rau trước.

Thậm chí, món canh cua còn có thể kết hợp hiện đại: thay rau đay bằng hoa thiên lý; hoặc thêm hến vào nước canh để tăng đạm. Nhưng dù biến tấu thế nào; nếu giữ được cách nấu mộc mạc, vị ngọt tự nhiên, thì bát canh vẫn giữ được linh hồn.

Bát canh của tình thân

Một bát canh cua được chăm chút không chỉ là một món ăn ngon; mà còn là biểu tượng của tình cảm trong bữa cơm gia đình. Bởi khi ta bỏ công chọn cua, nhặt rau, đun bếp, đảo nhẹ tay để riêu không vỡ… ta đang dạy lại cho con cháu cách yêu thương từ những điều giản dị nhất.

Canh cua – với lớp riêu nổi vàng; rau xanh mướt và vị ngọt thanh khi vừa chạm đầu lưỡi – không đơn thuần là dinh dưỡng; mà là một ký ức truyền đời; là sợi dây nối những bàn tay từng nắm lấy nhau quanh mâm cơm.

Khi bạn cầm vá múc bát canh nóng; đưa lên bàn ăn hôm nay – có thể bạn đang nấu bằng bếp ga; cua mua ở siêu thị – nhưng nếu trong đó có sự kiên nhẫn; có sự nhớ về một người mẹ đã từng lội đồng bắt cua, thì hương vị quê vẫn còn đó. Và gia đình bạn, trong khoảnh khắc ấy; vẫn đang sống cùng những giá trị bất biến giữa dòng đời thay đổi.