Tổng thống Mỹ Donald Trump đề xuất EU mua 350 tỷ USD dầu khí để tránh bị áp thuế, nhưng kế hoạch này đang đối mặt với nhiều rào cản từ thực tế thị trường, chính trị và chiến lược năng lượng.

Trong nỗ lực tránh một cuộc chiến thương mại quy mô lớn, Liên minh châu Âu (EU) gần đây đề xuất đưa mức thuế với hàng hóa công nghiệp Mỹ về 0%. Tuy nhiên, Tổng thống Donald Trump cho rằng điều đó là chưa đủ. Ông yêu cầu EU phải mua tới 350 tỷ USD sản phẩm năng lượng từ Mỹ để cân bằng thặng dư thương mại và duy trì quan hệ thương mại hòa bình.

Một con số gây tranh cãi

Theo các chuyên gia, con số 350 tỷ USD mà ông Trump đưa ra gần tương đương với toàn bộ giá trị dầu khí mà EU nhập khẩu trong một năm. Điều này đồng nghĩa với việc châu Âu sẽ phải thay thế hầu hết các nhà cung cấp hiện tại – bao gồm Na Uy, các nước Trung Đông và Bắc Phi – để tập trung mua năng lượng từ Mỹ. Tuy nhiên, giới phân tích đánh giá kế hoạch này là “không khả thi”.
Simone Tagliapietra, chuyên gia tại viện nghiên cứu Bruegel (Bỉ), nhận định: “Khả năng EU tăng thêm mua năng lượng từ Mỹ để đổi lấy miễn thuế là điều khó xảy ra trong bối cảnh hiện nay.”

Châu Âu đã học bài học từ việc phụ thuộc năng lượng Nga

Sau khủng hoảng Ukraine, EU chủ động đa dạng hóa nguồn cung năng lượng và giảm dần sự phụ thuộc vào bất kỳ quốc gia đơn lẻ nào. Hiện nay, không một nước nào cung cấp quá 20% tổng lượng nhập khẩu dầu hoặc khí cho EU.
Người phát ngôn Ủy ban châu Âu, bà Anna-Kaisa Itkonen, khẳng định: “Chúng tôi đã có một bài học lớn. Điều quan trọng là tiếp tục duy trì nguồn cung năng lượng đa dạng, tránh phụ thuộc vào một nhà cung cấp duy nhất.”

Một cơ sở lưu trữ khí đốt ở Lubmin, Đức hồi tháng 3/2022. (Ảnh: Vnexpress)

Khả năng vận hành của thị trường cũng là rào cản

Một yếu tố không kém phần quan trọng là mô hình hoạt động của thị trường năng lượng EU. Các công ty tư nhân có quyền tự quyết trong ký kết hợp đồng, mua bán dầu khí dựa trên giá và nhu cầu thị trường. Việc chính phủ can thiệp sâu để chuyển hướng mua hàng sẽ dẫn đến nguy cơ vi phạm hợp đồng hiện tại, kéo theo phạt hợp đồng và kiện tụng.
Ngoài ra, hạ tầng LNG tại Mỹ – nơi khí đốt được hóa lỏng và xuất khẩu bằng tàu biển – hiện đang hoạt động gần hết công suất, làm giảm khả năng tăng nhanh lượng xuất khẩu sang châu Âu trong ngắn hạn.

Xu hướng giảm dầu khí, tăng năng lượng sạch ở Châu Âu

Xu hướng của EU trong những năm gần đây là chuyển dịch mạnh mẽ sang năng lượng tái tạo như điện mặt trời và gió. Năm 2024, điện từ nguồn tái tạo chiếm 28% tổng điện năng sản xuất, trong khi tỷ trọng của khí đốt và than chỉ còn 26%.
Theo tổ chức Ember, mức tiêu thụ khí đốt để sản xuất điện trong năm 2024 đã giảm hơn 20% so với năm 2019. Điều này càng làm giảm sức hấp dẫn của dầu khí Mỹ với các nhà nhập khẩu châu Âu.

Một thỏa thuận khiêm tốn hơn có thể xảy ra

Dù đề xuất 350 tỷ USD được xem là xa vời, khả năng hai bên đạt được một thỏa thuận năng lượng khiêm tốn hơn vẫn tồn tại. Hiện Mỹ đã chiếm 45% lượng LNG và khoảng 16% lượng dầu mà EU nhập khẩu, tăng mạnh so với giai đoạn trước xung đột Nga – Ukraine.
EU đang trong quá trình tái lập kho dự trữ khí đốt cho mùa đông tới – hiện mới đạt khoảng 35%, cần tăng lên 90% trước tháng 12. Nhu cầu tăng tạm thời này có thể mở ra cơ hội cho Mỹ cung cấp thêm LNG trong ngắn hạn.

Đề xuất của Trump: Lá bài thương lượng?

Một số chuyên gia cho rằng con số 350 tỷ USD không nhằm mục đích thực hiện nghiêm túc, mà là chiến thuật đàm phán của chính quyền Trump. Theo Tamas Pletser, chuyên gia tại Erste Investment, Mỹ có thể sử dụng đề xuất này như một “lá bài” để yêu cầu EU nhượng bộ trong các lĩnh vực khác, ví dụ như giảm thuế ôtô Mỹ, nới lỏng quy định với nông sản hoặc công nghệ.

Francesco Sassi, chuyên gia năng lượng, cảnh báo rằng nếu thực hiện cam kết mua dầu khí trị giá hàng trăm tỷ USD, EU sẽ vô hình trung rơi vào tình trạng phụ thuộc dài hạn vào Mỹ – điều mà khối này đang nỗ lực tránh. Hơn nữa, sự thiếu nhất quán trong chính sách đối ngoại của chính quyền Trump khiến các đồng minh châu Âu khó đặt niềm tin vào các thỏa thuận dài hạn.

Đề xuất của ông Trump phản ánh một cách tiếp cận cứng rắn trong thương mại, đặt lợi ích Mỹ lên hàng đầu. Tuy nhiên, để hiện thực hóa kế hoạch 350 tỷ USD năng lượng không chỉ đòi hỏi sự đồng thuận chính trị, mà còn phải vượt qua rào cản về hạ tầng, luật pháp và xu hướng thị trường.
Trong khi đó, châu Âu có vẻ vẫn kiên định với con đường tự chủ năng lượng và chuyển đổi sang nền kinh tế xanh, hơn là đánh đổi sự đa dạng hóa để tránh thuế quan từ Washington.

Theo: Vnexpress