Cảm giác mệt, ngủ không sâu, hay khô da khi mùa thu đến – đó không phải ngẫu nhiên. Đông y lý giải: khi tiết trời chuyển lạnh, cơ thể cũng chuyển khí. Nếu biết dưỡng đúng cách trong giai đoạn “mong manh” này, bạn sẽ giữ được năng lượng và sức đề kháng tự nhiên suốt cả mùa.
- Thuyền cổ Bắc Ninh hé lộ kỹ thuật tinh xảo thời Đông Sơn
- Hạt bưởi – Bí quyết dưỡng tóc vượt trội vỏ bưởi
- Phụ nữ vượng phu biết giữ tâm sạch để giữ phúc và giữ nhà
Mùa thu khiến cơ thể “mong manh”
Mùa thu là thời điểm dương khí suy, âm khí thịnh – dương của mùa hạ rút xuống, âm của mùa đông bắt đầu dâng lên. Trong giai đoạn giao hòa này, âm dương trong cơ thể dao động, khiến con người dễ mệt mỏi, cảm lạnh, khô da, rối loạn tiêu hóa hay mất ngủ. “Mong manh” ở đây không phải yếu đuối, mà là sự nhạy cảm tự nhiên của khí huyết, cần được chăm sóc và điều hòa nhẹ nhàng.
Đông y gọi thời điểm này là “thu liễm” – khi cơ thể thu dương khí vào bên trong để thích ứng với tiết trời. Nếu vẫn duy trì thói quen trái mùa như thức khuya, ăn cay nóng, tắm muộn hay làm việc quá sức, khí huyết sẽ rối loạn, sức đề kháng suy giảm.
Theo học thuyết ngũ hành, mùa thu thuộc hành kim, chủ về phế (phổi), nên phế là tạng dễ bị tổn thương nhất. Khí thu hanh khô làm giảm tân dịch, gây phế táo: ho khan, khô mũi, nứt môi, da khô, khát nước. Người tỳ vị yếu dễ đầy bụng, ăn kém; người dương hư thường lạnh tay chân, đau lưng mỏi gối. Hơn nữa, “phế chủ bi” – nên khí thu se sắt cũng khiến tâm trạng con người dễ u buồn, nặng nề.
Hệ lụy khi để cơ thể mất cân bằng trong mùa thu
Đông y có câu: “Thu bất liễm tàng, đông tất bệnh” – nghĩa là nếu mùa thu không biết thu dưỡng, mùa đông ắt sinh bệnh.
Nếu sống ngược mùa, tiêu hao khí huyết, sang đông cơ thể sẽ không đủ năng lượng để chống lại hàn khí. Khi đó, phế – thận – tỳ đều suy:
- Phế yếu dễ gây ho, viêm họng, cảm lạnh tái phát.
- Thận khí không đủ khiến cơ thể lạnh, đau lưng, tiểu đêm, giảm sinh lực.
- Tỳ vị hư hàn làm tiêu hóa trì trệ, ăn uống kém, cơ thể uể oải.
Vì vậy, dưỡng thân vào thu chính là tích khí cho đông, giúp cơ thể giữ nhịp sinh trưởng tự nhiên và tránh bệnh tích tụ theo mùa.
Tự kiểm tra: bạn có đang yếu đi vì mùa thu?
Hãy dành 30 giây quan sát cơ thể:
- Sáng ngủ dậy miệng khô, họng rát?
- Da khô, môi nứt, dễ ho nhẹ khi ra gió?
- Ăn uống kém ngon, bụng đầy, đi ngoài thất thường?
- Dễ mệt, buồn bã, mất tập trung?
- Thường thấy lạnh ở cổ, bàn tay, bàn chân dù trời chưa lạnh sâu?
Nếu “có” từ 3 dấu hiệu trở lên, đó là tín hiệu phế – tỳ – thận đang suy yếu nhẹ. Hãy điều chỉnh sớm để tránh bệnh khi khí trời trở lạnh.
Nên ăn gì trong mùa thu để cơ thể khỏe mạnh hơn
Đông y khuyên “thực dưỡng trị bệnh”, nên chế độ ăn mùa thu cần chú trọng dưỡng phế, sinh tân và bảo tỳ vị.
• Thực phẩm nên dùng thường xuyên:
- Dưỡng phế, nhuận táo: lê, củ sen, hạt sen, nấm tuyết, mật ong, mạch môn, kỷ tử.
- Kiện tỳ, tăng hấp thu: gạo tẻ, bí đỏ, ý dĩ, khoai lang, đậu xanh, hạt kê.
- Bổ thận, làm ấm nhẹ: thịt nạc, cá diếc, gà ác, trứng, táo tàu.
• Hạn chế: đồ cay, chiên nướng, rượu mạnh, cà phê đặc – vì làm khô phổi, hao tân dịch.
• Cách ăn: ưu tiên hấp – luộc – hầm, ăn ấm nóng, tránh ăn quá no buổi tối.
Lưu ý theo thể trạng:
- Tỳ vị yếu: hạn chế đồ lạnh như đậu xanh, nấm tuyết; nên ăn cháo gạo, hạt sen, bí đỏ.
- Huyết áp thấp: giảm dùng cam thảo, mật ong; bổ sung kỷ tử, táo đỏ, thịt nạc.
- Tiểu đường: tránh thực phẩm ngọt như mật ong, long nhãn; thay bằng lê hấp, củ sen.
- Hay nóng, mất ngủ: tăng thực phẩm mát nhẹ như lê, củ sen, sắn dây, hạt ý dĩ.
Ăn uống điều hòa, thuận thể trạng mới là dưỡng sinh đúng nghĩa.
Cách dưỡng sinh phục hồi theo Đông y
Ăn thuận mùa:
Giữ chế độ thanh đạm, ấm nóng, nhiều rau củ.
Buổi sáng có thể uống trà cam thảo – cúc hoa hoặc nước ấm pha mật ong giúp phế mát, họng dịu.
Điều chỉnh sinh hoạt:
Ngủ sớm, dậy sớm – “Thu tam nguyệt, tảo tẩm tảo khởi” như Hoàng Đế Nội Kinh ghi chép.
Tập hít thở sâu, đi bộ nhẹ trong nắng sớm để phế khí lưu thông.
Giữ ấm cổ, ngực và bàn chân – ba “cửa ngõ” quan trọng giúp khí huyết không bị lạnh xâm nhập.
Dưỡng tâm:
Giữ tinh thần an hòa, tránh suy nghĩ tiêu cực.
Phế yếu sinh buồn, buồn lại làm phế yếu – một vòng lẩn quẩn.
Dành ít phút mỗi ngày đọc sách, nghe nhạc, thiền hoặc chăm cây đều giúp khí phế thư giãn, tâm sáng, hơi thở sâu hơn.
Mùa thu là mùa đẹp, nhưng cũng là lúc cơ thể nhạy cảm nhất. Hiểu quy luật biến đổi tự nhiên, điều chỉnh ăn – ngủ – thở – nghĩ cho thuận trời, ấy chính là dưỡng sinh thực sự.
Không cần nhiều thuốc, chỉ cần thuận theo âm dương, con người sẽ tự phục hồi sức khỏe, để đón mùa đông bằng một cơ thể ấm áp và tinh thần an nhiên.