Nếp Gà Gáy Mỹ Lung, nay thuộc xã Sơn Lương (huyện Thanh Sơn, Phú Thọ), là giống lúa truyền thống hàng trăm năm của đồng bào Mường. Với hạt gạo dẻo, thơm, ngọt thanh đặc trưng, sản phẩm này từ lâu đã được người tiêu dùng đánh giá cao.

Tuy nhiên, do sự suy thoái nguồn gen qua nhiều năm gieo trồng, chất lượng gạo không còn như trước, khiến việc phục tráng giống trở thành yêu cầu cấp bách. Đây không chỉ là câu chuyện bảo tồn một giống lúa quý hiếm mà còn là chiến lược phát triển kinh tế nông nghiệp bền vững cho địa phương.

Nếp Gà Gáy – niềm tự hào của đồng bào Mường

Trong kho tàng nông sản truyền thống của Phú Thọ, gạo nếp Gà Gáy được xem là “đặc sản vàng” của người Mường ở Sơn Lương. Cái tên “Gà Gáy” bắt nguồn từ truyền thuyết xưa: khi gà cất tiếng gáy báo hiệu bình minh, người dân bắt đầu ra đồng gieo hạt, từ đó giống lúa này gắn liền với sự cần cù, no ấm và niềm tin mùa màng bội thu.

Nếp Gà Gáy có nhiều đặc điểm vượt trội: hạt gạo trắng trong, khi nấu thành xôi hạt mềm, dẻo, thơm lâu, không bị lại gạo. Chính sự khác biệt này giúp sản phẩm khẳng định vị thế trên thị trường, được nhiều gia đình lựa chọn làm lễ vật cúng tổ tiên, làm quà biếu trong dịp lễ Tết.

Trong 5 năm trở lại đây, diện tích gieo trồng và sản lượng lúa nếp Gà Gáy đã tăng nhanh nhờ nhu cầu tiêu thụ lớn. Tuy nhiên, thị trường ngày càng mở rộng lại đặt ra thách thức: nguồn cung không đủ, giống gốc bị thoái hóa dần theo thời gian.

Nguy cơ thoái hóa nguồn gen và yêu cầu cấp bách phục tráng

Việc gieo trồng kéo dài hàng trăm năm trong điều kiện thiếu chọn lọc khoa học đã làm tập gen bản địa của nếp Gà Gáy bị suy thoái. Điều này dẫn đến năng suất giảm, khả năng chống chịu sâu bệnh kém hơn, chất lượng hạt gạo không còn trọn vẹn như trước.

Nếu không kịp thời phục tráng, giống lúa quý này có thể mai một, đồng nghĩa với việc mất đi một phần di sản văn hóa của đồng bào Mường. Hơn thế, nếp Gà Gáy không chỉ mang giá trị ẩm thực mà còn là nguồn gen quan trọng trong nghiên cứu, lai tạo ra các giống lúa mới thích ứng với biến đổi khí hậu.

Thử nghiệm phục tráng và những tín hiệu lạc quan

Để khôi phục giống lúa này, xã Sơn Lương đã phối hợp cùng ngành nông nghiệp triển khai mô hình phục tráng. Bà Đinh Thị Thúy Hường, Trưởng phòng Kinh tế xã Sơn Lương, cho biết quá trình này đòi hỏi sự kiên trì, khoa học và phối hợp chặt chẽ giữa các bên.

Bước đầu, chính quyền đã tổ chức thu thập các mẫu giống còn sót lại, chọn lọc những cây khỏe, hạt mẩy để nhân giống. Song song, các biện pháp khử lẫn được thực hiện nhiều lần trong suốt chu kỳ sinh trưởng: từ khi lúa còn xanh, giai đoạn làm đòng cho đến khi trổ bông. Mục tiêu là loại bỏ hoàn toàn những cây khác dạng, đảm bảo độ thuần chủng của giống.

Tháng 5 vừa qua, xã tiến hành gieo cấy thử nghiệm 1 sào nếp Gà Gáy. Đến nay, lúa sinh trưởng tốt, ít sâu bệnh, cho thấy tiềm năng phục hồi khả quan. Tháng 10 tới, khi thu hoạch, các chỉ số về năng suất, chất lượng sẽ là cơ sở quan trọng để nhân rộng mô hình.

Giá trị kinh tế – văn hóa từ giống lúa đặc sản

Khi phục tráng thành công, nếp Gà Gáy Mỹ Lung không chỉ khẳng định vị thế là sản phẩm nông sản đặc trưng của Phú Thọ mà còn có thể tiến tới xây dựng thương hiệu mạnh với chỉ dẫn địa lý. Điều này giúp tăng giá trị kinh tế, mở rộng thị trường tiêu thụ và mang lại thu nhập ổn định cho nông dân.

Đặc biệt, trong bối cảnh nhiều vùng nông thôn đang tìm hướng đi mới cho phát triển nông nghiệp, nếp Gà Gáy hoàn toàn có thể trở thành sản phẩm OCOP tiêu biểu, tạo điểm nhấn du lịch nông nghiệp, gắn kết ẩm thực – văn hóa – trải nghiệm.

Cánh đồng trồng lúa nếp (Ảnh: internet)

Hướng phát triển bền vững cho nếp Gà Gáy Sơn Lương

Để xây dựng thương hiệu lâu dài, địa phương cần đồng bộ nhiều giải pháp:

  • Hỗ trợ nông dân: cung cấp giống thuần, chuyển giao kỹ thuật canh tác tiên tiến, đầu tư vốn sản xuất.
  • Xây dựng vùng chuyên canh: quy hoạch diện tích trồng tập trung, kiểm soát chất lượng đồng bộ, tránh lai tạp.
  • Phát triển thương hiệu: đăng ký chỉ dẫn địa lý, tham gia chương trình OCOP, quảng bá trên các kênh truyền thông và sàn thương mại điện tử.
  • Gắn với du lịch cộng đồng: tổ chức lễ hội xôi nếp Gà Gáy, xây dựng sản phẩm trải nghiệm gắn với văn hóa Mường, tạo giá trị gia tăng từ du lịch – dịch vụ.

Giữ hồn quê từ hạt gạo nếp

Phục tráng giống lúa nếp Gà Gáy Mỹ Lung không đơn thuần là giải pháp nông nghiệp, mà còn là hành động gìn giữ ký ức văn hóa, bảo vệ di sản của người Mường. Mỗi hạt gạo dẻo thơm không chỉ nuôi sống con người, mà còn lưu giữ tinh hoa truyền thống, thể hiện bản sắc vùng đất Phú Thọ.

Khi nếp Gà Gáy được khôi phục và phát triển thành công, Sơn Lương sẽ không chỉ có một giống lúa đặc sản quý mà còn có cơ hội khẳng định vị thế trên bản đồ nông sản Việt Nam, góp phần xây dựng nền nông nghiệp xanh, bền vững và gắn kết chặt chẽ với văn hóa bản địa.

Theo: Báo Phú Thọ

Từ Khóa: