Trong dòng chảy nghìn năm văn hiến của dân tộc Việt Nam, tục giỗ tổ tiên không chỉ là một nghi lễ mang tính tín ngưỡng mà còn là sợi dây gắn kết các thế hệ gia đình, là biểu hiện sống động cho đạo lý “uống nước nhớ nguồn”.

Đặc biệt, ở miền Bắc – cái nôi của nền văn minh lúa nước, nơi lưu giữ nhiều phong tục cổ truyền – giỗ tổ tiên là nghi lễ thiêng liêng, trang trọng và giàu tính nhân văn.

Giỗ tổ tiên – Ngày hội của lòng hiếu kính

Ngày giỗ trong văn hóa người Việt không đơn thuần là ngày tưởng nhớ người đã khuất, mà là dịp để cả đại gia đình sum họp, để con cháu tỏ lòng thành kính với tổ tiên. Người xưa có câu:

“Cây có cội, nước có nguồn
Con người có tổ, có tông mới thành.”

Vào ngày giỗ, từ sáng sớm, cả gia đình đã tất bật chuẩn bị lễ vật. Mâm cỗ giỗ không cần quá cầu kỳ, nhưng nhất thiết phải được nấu nướng bằng cả tấm lòng. Có những món ăn tuy dân dã nhưng mang nhiều ý nghĩa truyền thống như canh măng hầm giò, gà luộc, xôi gấc, nem rán… Mỗi vùng quê có cách bày biện và món ăn khác nhau, nhưng tựu chung lại, tất cả đều thể hiện lòng tri ân sâu sắc đối với người đã khuất.

Ở nhiều làng quê, việc chuẩn bị mâm lễ còn mang tính cộng đồng cao. Hàng xóm láng giềng có thể sang giúp nhau gói bánh, nấu cỗ, dọn dẹp, tạo nên không khí ấm cúng và chan hòa.

Không gian linh thiêng – Nơi hiện diện của tổ tiên

Không thể thiếu trong ngày giỗ là không gian thờ cúng – nơi đặt bàn thờ tổ tiên. Trên bàn thờ thường có bát hương, chân đèn, ảnh thờ, và hoa quả. Trước giờ cúng, con cháu sẽ sửa soạn trang phục chỉnh tề, dâng hương, khấn vái. Lời khấn có thể là bài văn tế được viết công phu hoặc chỉ là lời thành tâm mộc mạc, nhưng chứa đựng tất cả lòng biết ơn và sự gắn bó với cội nguồn.

“Dù ai đi ngược về xuôi
Nhớ ngày giỗ tổ mồng mười tháng ba”

Câu ca dao này không chỉ nhắc nhở về ngày giỗ Tổ Hùng Vương – một ngày giỗ chung của cả dân tộc, mà còn hàm ý sâu xa về tấm lòng thủy chung, hiếu thuận trong văn hóa người Việt. Với người Việt Nam, dù xa quê bao lâu, ngày giỗ là dịp để quay về, để nhắc mình rằng mình từ đâu mà ra, và mình có bổn phận gì với dòng họ, với tổ tiên.

Giỗ tổ tiên – Truyền thống gia đình, nơi đạo lý được tiếp nối

giỗ tổ tiên
Với người Việt Nam; ngày giỗ là ngày thiêng liêng, là nhịp nối giữa quá khứ và hiện tại (Ảnh: internet)

Ngày giỗ còn là trường học đạo đức gia đình. Trẻ con được ông bà, cha mẹ dẫn lên bàn thờ, dạy cách chắp tay, thắp hương, cúi đầu vái lạy. Trong những khoảnh khắc thiêng liêng ấy, những bài học về lòng biết ơn, về sự gắn kết gia tộc được truyền dạy không qua sách vở mà bằng chính trải nghiệm sống.

Người Việt Nam có câu:

“Công cha như núi Thái Sơn
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra
Một lòng thờ mẹ kính cha
Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con.”

Không phải ngẫu nhiên mà trong nhiều gia đình, ngày giỗ tổ tiên thường được chọn để tổ chức họp mặt dòng họ, ghi chép gia phả, bàn chuyện cưới hỏi, làm ăn, giáo dục con cháu. Bởi ngày đó, linh khí của tổ tiên như hiện diện, chứng giám và dẫn dắt con cháu làm điều đúng đắn.

Từ truyền thống đến hiện đại – Giữ lửa một cách linh hoạt

Ngày nay, cuộc sống hiện đại khiến nhiều người con đất Việt đi xa; sống nơi đô thị hay nước ngoài. Nhưng tinh thần giỗ tổ vẫn được giữ gìn bằng nhiều cách: có người về quê đúng ngày giỗ; có người tổ chức giỗ sớm hoặc giỗ chung, có người thắp hương từ xa để tưởng nhớ. Dù hình thức thay đổi, nhưng lòng thành thì vẫn vẹn nguyên.

Ở nhiều gia đình, ngày giỗ cũng trở thành dịp để kể lại chuyện xưa; chuyện cụ cố nuôi quân thời chống Pháp; chuyện bà nội tần tảo nuôi con ăn học… Những câu chuyện ấy, dù giản dị; cũng là cách nối dài mạch nguồn ký ức – thứ làm nên bản sắc và phẩm chất con người Việt.

Giỗ tổ tiên – Mạch nguồn cội trong hồn người Việt

“Ơn cha mẹ, ơn tổ tiên
Bao đời vun đắp mới nên giống nòi.”

Giỗ tổ tiên không chỉ là một tập tục; mà là một bản sắc – nơi lưu giữ đạo lý, tình cảm, và cốt cách con người Việt. Với người Việt Nam; ngày giỗ là ngày thiêng liêng, là nhịp nối giữa quá khứ và hiện tại; là nơi con cháu trở về tìm lại chính mình. Trong từng làn khói hương nghi ngút; trong từng câu chuyện truyền đời; tình yêu thương và lòng hiếu kính như mạch nguồn vẫn âm thầm chảy mãi – nuôi dưỡng những tâm hồn Việt Nam biết sống; biết nhớ; biết tri ân và biết hướng về cội nguồn.