Tọa lạc tại xã An Lạc, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương, quần thể di tích Đền Cao không chỉ là một điểm đến du lịch tâm linh, mà còn là nơi lắng đọng hồn thiêng sông núi. Ngọn núi Cao – nơi đền chính tọa lạc – không cao như Phan Xi Păng, không kỳ vĩ như Yên Tử, nhưng lại mang trong mình một khí chất riêng: tĩnh lặng, kiên cường và lẫm liệt.

Quần thể di tích Đền Cao Chí Linh – Trường ca của đá và lòng trung nghĩa

Tương truyền, vào thời Hùng Vương thứ 18, đất nước bị ngoại bang xâm lấn, năm anh em họ Vương – những người con của vùng Kênh Vàng – đã đứng lên chiêu mộ binh sĩ, cùng nhau đánh giặc giữ nước. Khi chiến tranh kết thúc, họ ngã xuống như những vì sao không tên, để rồi từ đó, nhân dân lập đền thờ, tạc đá khắc bia ghi nhớ công lao.

Người ta gọi họ là “Ngũ vị đại vương” – không phải vì sắc phong triều đình, mà vì lòng dân phong tặng.

Từ đó, giữa đất trời Chí Linh, một quần thể đền miếu hình thành: Đền Hạ, Đền Trung, Đền Thượng (tức Đền Cao), miếu Cô, miếu Cậu… Mỗi nơi một dáng hình, một huyền tích, nhưng đều cùng chung nhịp đập của một bản anh hùng ca bất tử.

Một hành trình đi lên – Và trở về

Muốn đến Đền Cao, không thể đi bằng xe, mà phải đi bằng đôi chân với niềm tin vào tâm linh. Hơn 300 bậc đá rêu phong dẫn dắt người hành hương từ chân núi lên đỉnh đền như một hành trình trở về với cội nguồn – nơi từng bước chân như đối thoại với lịch sử, và từng nhịp thở như vọng lại âm thanh ngàn năm của núi rừng.

Ngay trước đền chính là cặp voi đá cổ đứng chầu – biểu tượng cho sức mạnh và sự vững bền. Bên cạnh đó, một cây lim hơn 500 tuổi sừng sững giữa sân, rễ sâu xuyên đá, tán lá rợp trời. Người dân tin rằng cây lim ấy là nhân chứng sống của lịch sử, đã chứng kiến bao mùa lễ tế, bao lời khấn nguyện âm thầm giữa mênh mông trời đất.

Dọc đường lên đền, những tán thông già rì rào như lời ru của tổ tiên, những bức hoành phi sẫm màu thời gian, những cánh bướm lạc bay trong làn nắng sớm… Tất cả tạo nên một không gian đậm chất điện ảnh, vừa cổ kính, vừa nên thơ.

Và khi chạm đến cổng đền, lòng người chợt lặng. Không cần chuông trống. Chỉ cần một tiếng gió thổi qua cột đá, cũng đủ để hiểu: nơi đây không chỉ là ngôi đền, mà là một biểu tượng – của nghĩa khí, của lòng trung, và của cả niềm tin bất diệt vào cái đẹp của tâm linh người Việt.

Lễ hội Đền Cao – Khi ký ức hoá thành vũ hội

Đền Cao Chí Linh
Lễ rước bộ (Ảnh: internet)

Mỗi năm, vào ngày 6 tháng Giêng âm lịch, lễ hội Đền Cao diễn ra, như một màn múa hoành tráng của thời gian. Kiệu được rước từ Đền Hạ lên Đền Cao, từng bước uy nghi giữa cờ hoa và tiếng trống. Các cụ cao niên mặc áo thụng, lễ bái trang nghiêm. Còn thanh niên, thiếu nữ thì hòa vào điệu hát quan họ; trò chơi dân gian như kéo co, đấu vật, ném còn…

Đặc biệt, không thể thiếu nghi lễ làm bánh Dày – loại bánh tượng trưng cho lòng hiếu thảo và sự vẹn tròn. Người dân An Lạc làm bánh dày rất công phu: từ chọn gạo nếp; giã bánh bằng tay cho đến nắn từng chiếc tròn đều, trắng mịn. Bánh dâng đền không chỉ là lễ vật, mà là tấm lòng gửi lên thần linh – vừa biết ơn; vừa cầu mong quốc thái dân an.

Đây không chỉ là lễ hội của một làng; một xã – mà là một đại tiệc của ký ức dân tộc. Lễ để nhớ người xưa. Hội để nối người nay.

Kiến trúc – Thơ ca hóa hình hài

Đền Cao Chí Linh mang đậm nét kiến trúc truyền thống Bắc Bộ: mái cong; cột gỗ lim, cửa bức bàn, rồng chầu hổ phục. Những đường nét chạm trổ trên kèo, cột không quá phô trương mà giản dị, hài hòa với thiên nhiên. Mỗi viên ngói âm dương như một dấu lặng trong bản nhạc cổ, để rồi khi trời mưa rơi; từng giọt tí tách ngân vang như tiếng nhạc nền của thời gian.

Tại sân đền, những tấm bia đá khắc tên người xưa – không hề mòn mỏi theo năm tháng. Có lẽ vì chúng được tạc bằng đá núi, nhưng cũng có thể vì được khắc bằng lòng dân.

Đền Cao Chí Linh – Nơi lưu giữ hồn thiêng đất Việt

Nhiều câu chuyện huyền thoại lưu truyền quanh đền: từ chuyện thần hiển linh độ trì người ngay; đến lời nguyền những ai phạm điều cấm kỵ sẽ bị quở trách. Người dân nơi đây kiêng kị không lên đền nếu trong nhà có tang, phụ nữ đang đến tháng; hay ai mới ăn thịt chó. Với họ, đền không chỉ là nơi thờ cúng – mà là chốn linh thiêng không được tùy tiện.

Đền Cao Chí Linh
Cổng lên Đền Cao. (Ảnh: internet)

Giữa những ồn ào của đô thị hóa, Đền Cao Chí Linh vẫn giữ được sự bình yên hiếm có. Không đông đúc như những điểm du lịch tâm linh nổi tiếng; không xô bồ như những ngôi chùa lễ vật xếp dài… nơi đây vẫn giữ chất mộc mạc, gần gũi, đầy bản sắc.

Chính vì thế, đền Cao trở thành địa điểm du lịch tâm linh ở Hải Dương không thể bỏ qua; đối với những ai tìm kiếm một nơi để “lắng mình lại” sau những chênh vênh đời thường.

Đền Cao – Nơi ngọn núi không ngủ

Có những ngọn núi chẳng cao đến trời, mà ngẩng nhìn vẫn thấy lòng người trầm mặc.

Có những đền đài chẳng dát vàng son; mà bước vào đã nghe hồn nước vọng về từ lá thông và đá núi.

Có những ngày đầu xuân, khi giấc mộng trần gian còn đẫm sương mai; người lữ khách lên đường không vì háo hức… mà chỉ vì tiếng gọi mơ hồ từ ngọn núi xa xa mang tên “Cao”.

Chẳng ai biết rõ tiếng gọi đó đến từ đâu – từ đất, từ trời hay từ ký ức ngàn năm của dân tộc. Chỉ biết, nếu trái tim từng chênh vênh trước những hư vô hiện đại; thì nơi ấy – Đền Cao Chí Linh – sẽ là một câu trả lời dịu dàng cho câu hỏi về cội nguồn.

Khi màn đêm buông xuống, Đền Cao không ngủ. Những linh hồn xưa vẫn lặng lẽ soi đường cho các thế hệ sau. Gió vẫn thổi qua thông, vẫn mang theo tiếng gọi nhẹ như một lời thì thầm: “Hỡi những người con đất Việt; lịch sử nơi đây không nằm trong sách – mà đang thở từng ngày trong đá; trong gió, và trong lòng người.”