Từ lời ru của mẹ đến những lời dạy mộc mạc của cha; người Việt từ thuở nhỏ đã được nuôi dưỡng bằng hai giá trị cốt lõi: hiếu thảo và kính lễ. Đó không chỉ là nếp sống trong gia đình, mà còn là nền tảng đạo lý làm người, gìn giữ cội nguồn giữa dòng đời biến đổi. Dù xã hội hiện đại có đổi thay; hiếu thảo và kính lễ vẫn là sợi dây kết nối các thế hệ và nuôi dưỡng nhân cách bền vững.

Đức hiếu thảo – thước đo đạo lý và tình người

Nếu kính lễ là cách chúng ta ứng xử với bề trên; với cộng đồng, thì đức hiếu thảo là cội nguồn sâu thẳm nhất của đạo làm người trong gia đình. Trong văn hóa phương Đông, đặc biệt là ở Việt Nam, “hiếu thảo và kính lễ” là đôi cánh nâng đỡ cho nhân cách; là tấm gương để con người soi vào khi định hình lối sống.

Hiếu thảo không chỉ là việc phụng dưỡng cha mẹ về vật chất khi về già; mà còn là sự thấu cảm, là sống sao cho xứng đáng với công ơn sinh thành, dưỡng dục. Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi từng nổi tiếng không chỉ vì tài học; mà còn bởi tấm lòng hiếu nghĩa với mẹ già – dù làm quan cao, ông vẫn giữ lối sống thanh đạm, tận tay chăm lo cho mẹ. Nguyễn Trãi – đại thần thời Lê – từng dầm mưa theo cha là Nguyễn Phi Khanh ra tận ải Nam Quan; quyết xin được theo phụng dưỡng cha trong chốn lưu đày. Dù không thành, tấm lòng ấy vẫn được hậu thế ca ngợi là biểu tượng cao đẹp của chữ “hiếu”.

Ngày nay, khi nhắc đến “hiếu thảo và kính lễ”; chúng ta không chỉ nhớ đến những người con có hiếu trong sử sách, mà còn thấy thấp thoáng bóng dáng cha mẹ hiện tại – những người hy sinh thầm lặng, và cả những người con biết trở về; biết cảm ơn, biết gìn giữ tình thân giữa dòng đời hối hả.

Hiếu thảo và kính lễ
Đức hiếu thảo là cội nguồn sâu thẳm nhất của đạo làm người trong gia đình (Ảnh: Internet)

Kính lễ – nền nếp gia phong và cội nguồn nhân cách

Trong truyền thống văn hóa Việt Nam; kính lễ được thể hiện rõ nhất qua hành xử “kính trên nhường dưới”. Đây không chỉ là một nếp sống đẹp, mà còn là biểu hiện cụ thể của tinh thần tôn trọng trật tự, đề cao đạo lý và lòng bao dung giữa các thế hệ. Từ thuở ấu thơ, trẻ em đã được dạy biết khoanh tay chào ông bà, cúi đầu lễ phép với người lớn, nhường nhịn em nhỏ. Những phép tắc tưởng chừng giản đơn ấy; lại chính là nền tảng bền vững của một nhân cách trưởng thành.

Nguyễn Trãi trong Gia huấn ca từng răn dạy con cháu: “Phàm làm con phải hiếu; làm tôi phải trung, làm dân phải kính.” Trong câu thơ ấy, chữ “kính” – lòng tôn trọng với bề trên; với cộng đồng – không chỉ được đặt ngang hàng với trung thành và hiếu nghĩa; mà còn là một trụ cột để hình thành con người tử tế. Kính lễ không đơn thuần là hình thức, mà là biểu hiện của một nội tâm biết khiêm cung, biết đặt người khác vào vị trí được tôn trọng – điều mà xã hội hiện đại càng cần; chứ không phải càng quên.

Hiếu thảo và kính lễ
Giải thích cho con hiểu ý nghĩa của lễ phép, kính trên nhường dưới (Ảnh: Internet)

Hiếu thảo và kính lễ giữa hiện đại – hạt giống tốt vẫn đang chờ nảy mầm

Trong xã hội hiện đại, khi đời sống trở nên gấp gáp; có lúc chúng ta lầm tưởng rằng các giá trị như hiếu thảo và kính lễ đang dần mai một. Nhưng thực tế không hoàn toàn như vậy. Phản xạ tự nhiên của con người vẫn là kính già, thương trẻ, là bao dung và yêu thương. Từ những người xa lạ vẫn âm thầm quyên góp cứu trợ nhau trong thiên tai; đến những người trẻ cõng cha mẹ đi khám bệnh hay dành cả ngày nghỉ về quê phụng dưỡng – tất cả đều cho thấy; hiếu thảo và kính lễ vẫn đang âm ỉ cháy trong từng nếp nghĩ, từng hành động lặng lẽ.

Chỉ có điều, chúng ta đang sống trong một xã hội có quá nhiều tầng lớp che phủ: áp lực cơm áo, vòng xoáy công nghệ, trào lưu cá nhân hóa… khiến ánh sáng của lòng hiếu thảo và tinh thần kính lễ đôi lúc bị lấp đi. Nhưng ngay cả trong những lúc đó, chỉ cần một hành động nhỏ: lời thăm hỏi, cuộc gọi về nhà, ánh mắt biết ơn dành cho người lớn tuổi – cũng đủ khơi lại ánh lửa âm ỉ ấy. Những giá trị truyền thống không hề mất đi, chúng chỉ đang chờ được đánh thức; được nuôi dưỡng bằng nhận thức và tình cảm chân thành.

Chính trong những biến động của cuộc sống hiện đại; sự hiếu thảo và kính lễ lại càng có cơ hội tỏa sáng như ngọn hải đăng giữa dòng đời; giúp con người tìm về cội nguồn, hoàn thiện bản ngã, và xây dựng một xã hội nhân văn bền vững.

Gìn giữ và lan tỏa – trách nhiệm của thế hệ hôm nay về “Hiếu thảo và kính lễ”

Giữ gìn “hiếu thảo và kính lễ” không chỉ là giữ lấy một nếp xưa; mà là vun đắp cho tương lai. Khi mỗi gia đình trở thành một tế bào văn hóa, nơi cha mẹ làm gương, con cái được dạy điều hay lẽ phải; thì xã hội sẽ hình thành một kết cấu đạo đức bền vững. Giá trị không chỉ đến từ sách vở hay các bài học đạo đức, mà còn đến từ cách chúng ta sống: có mặt trong bữa cơm gia đình, lắng nghe cha mẹ kể chuyện, dìu dắt người già qua đường; hay đơn giản là không lớn tiếng với người đi trước.

Trường học có thể dạy kiến thức; nhưng gia đình và xã hội mới là nơi gieo trồng những mầm mống nhân cách. Khi các chương trình giáo dục đạo đức được lồng ghép trong trường lớp, khi cộng đồng tôn vinh những tấm gương hiếu nghĩa, thì hiếu thảo và kính lễ không còn là chuyện xa xôi; mà trở thành một phần trong đời sống hàng ngày.

Và rồi, chính thế hệ trẻ hôm nay – với trí tuệ; lòng nhân ái và kết nối toàn cầu – sẽ là cầu nối đưa những giá trị đẹp đẽ ấy đi xa hơn, bền hơn.