Việc mở rộng áp dụng hóa đơn điện tử và siết chặt quản lý thuế đang tạo ra “lực cản vô hình” với nhiều hộ kinh doanh. Phần lớn rào cản không đến từ chính sách, mà do thiếu hiểu biết, tâm lý sợ sai và lo mất “vùng an toàn”.

Áp lực từ minh bạch hóa: Khi “vùng an toàn” không còn

Việt Nam hiện có khoảng 5,2 triệu hộ kinh doanh, song chỉ 3,6 triệu hộ nằm trong diện quản lý thuế thường xuyên. Trong số này, chưa tới 1 triệu hộ đang nộp thuế theo phương pháp khoán. Đặc biệt, 31.000 hộ có doanh thu ước tính trên 1 tỷ đồng/năm đang là nhóm trọng điểm trong đề án áp dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền.

Phần lớn hộ kinh doanh tại TP.HCM (16.000 hộ) và Hà Nội (9.000 hộ) đang được đưa vào diện thí điểm, với kỳ vọng góp phần thu hẹp khoảng trống thất thu thuế. Tuy nhiên, theo bà Lê Thị Duyên Hải, Phó Tổng Thư ký Hội Tư vấn thuế Việt Nam, nhiều hộ vẫn hiểu sai, hoặc chưa kịp thích ứng với các yêu cầu mới.

“Việc lo ngại bà bán rau bị bắt buộc xuất hóa đơn là một hiểu lầm lớn”, bà Hải nhấn mạnh, đồng thời khẳng định: vùng sâu, vùng xa hầu như không bị ảnh hưởng, và chính sách đang hướng tới nhóm kinh doanh cố định, có quy mô doanh thu rõ ràng.

Hóa đơn điện tử bóc tách bất hợp lý trong kê khai thuế

Không chỉ là công cụ quản lý, hóa đơn điện tử đang cho thấy sức mạnh trong việc bóc tách các bất hợp lý về thuế. Theo ông Nguyễn Văn Phụng, nguyên Cục trưởng Cục Thuế Doanh nghiệp lớn (Tổng cục Thuế), từ các chuỗi mã số thuế và hóa đơn bán lẻ, cơ quan chức năng đã truy ngược được dòng giao dịch, phát hiện sai lệch.

Một hộ kinh doanh dược khai chi phí gần 7 tỷ đồng, nhưng doanh thu chỉ 1,2 tỷ đồng – sự bất cân đối rõ ràng dẫn đến truy thu thuế thu nhập. Trường hợp này cho thấy: việc áp dụng công nghệ hóa đơn giúp thuế nhà nước đi sát thực tế, giảm gian lận, tăng minh bạch.

Tuy vậy, ông Phụng cũng chỉ ra hai lỗ hổng trong quản lý hiện nay:

  • Các hộ dưới ngưỡng doanh thu thường kê khai thấp để hưởng mức thuế khoán.
  • Những hộ vượt ngưỡng kê khai nhưng không bị chuyển đổi phương thức quản lý hoặc kiểm tra.

Điều này dẫn đến tình trạng “ẩn mình” dưới ngưỡng chịu thuế thực tế, gây thất thu nghiêm trọng.

Lo ngại bị “soi” thuế: Thách thức lớn trong thúc đẩy không tiền mặt

Ngoài hóa đơn, thanh toán không tiền mặt cũng là vấn đề nhạy cảm với hộ kinh doanh nhỏ. Nhiều người lo ngại chuyển khoản hay quét mã QR sẽ làm lộ thu nhập, dù thực tế họ đang nằm trong diện miễn thuế.

Trường hợp điển hình là người bán nước mát nhân trần, thu nhập chỉ khoảng 300.000 đồng/ngày, nhưng vẫn “né” chuyển khoản do e ngại kiểm tra thuế. Điều này cho thấy nỗi sợ bị kiểm soát vẫn đậm nét, và là rào cản lớn trong lộ trình số hóa nền kinh tế.

Tuy nhiên, theo ông Phụng, hóa đơn điện tử và thanh toán không tiền mặt không phải là hình thức siết chặt, mà là công cụ tạo công bằng thuế, khuyến khích kinh doanh minh bạch và bền vững.

Góc nhìn chính sách: Tăng minh bạch – giảm gánh nặng

Việc mở rộng áp dụng Nghị định 70/2025/NĐ-CP là bước tiến nhằm hoàn thiện hệ thống quản lý thuế, đồng thời gỡ bỏ sự “ưu ái ngầm” cho khu vực hộ kinh doanh chưa chính thức. Tuy nhiên, để chính sách đi vào cuộc sống, cần:

  • Tăng cường truyền thông chính xác, dễ hiểu đến từng nhóm hộ kinh doanh.
  • Xây dựng lộ trình hỗ trợ, tránh tạo sốc chính sách.
  • Phân loại rủi ro để không làm khó các hộ siêu nhỏ thực sự.

Chỉ khi đó, hóa đơn điện tử và thanh toán số mới phát huy đúng vai trò là công cụ “gỡ nút thắt” thay vì trở thành rào cản phát triển.

Theo: Vneconomy