Nguyễn Chế Nghĩa – Danh tướng kiệt xuất triều Trần

Thời Trần là giai đoạn rực rỡ trong lịch sử Việt Nam với những chiến thắng vang dội chống Nguyên – Mông. Bên cạnh các danh tướng như Trần Hưng Đạo, Phạm Ngũ Lão, còn có Nguyễn Chế Nghĩa – một vị tướng tài ít được biết đến nhưng có đóng góp lớn trong công cuộc giữ nước.

Tóm tắt nội dung

Xuất thân và con đường binh nghiệp

Nguyễn Chế Nghĩa sinh năm 1265 tại trang Cối Xuyên (nay là thị trấn Gia Lộc, tỉnh Hải Dương) trong một gia đình thuộc dòng dõi thi lễ. Tên Hán tự của ông là 阮制義, trong đó: 制 (Chế) có nghĩa là “chế định”, 義 (Nghĩa) biểu thị cho “nghĩa khí”, “chính nghĩa” hoặc “lòng trung nghĩa”.

Tên gọi Nguyễn Chế Nghĩa phản ánh rõ phẩm chất và lý tưởng của ông và gia tộc trong việc bảo vệ đất nước và thực thi công lý. Ngay từ nhỏ, ông đã nổi tiếng thông minh, chăm học và giỏi võ nghệ, đặc biệt là thập bát ban binh khí (18 môn võ).
Năm 1284, khi mới 17 tuổi, Nguyễn Chế Nghĩa đã có chí lớn, tìm đến dinh Trần Hưng Đạo xin đầu quân. Sau khi thể hiện tài bắn cung xuất sắc, ông được phong là “thần tiễn” và được Hưng Đạo Đại Vương khen ngợi: “Người này chẳng kém gì Phạm Ngũ Lão, ta lại được thêm một tướng tài”. Lời khen này đã cho thấy tầm vóc của Nguyễn Chế Nghĩa ngay từ những ngày đầu binh nghiệp.

Trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên – Mông lần thứ hai (1284–1285) đầy cam go, Nguyễn Chế Nghĩa cùng Phạm Ngũ Lão được giao nhiệm vụ trấn giữ biên cương phía Bắc, giữ chức Khống Bắc tướng quân, tước Nghĩa Xuyên công, và trấn thủ Lạng Sơn. Ông có công lớn trong việc bảo vệ biên giới phía Bắc, góp phần quan trọng vào sự ổn định và phát triển của đất nước thời Trần.

Phò mã và nhà ngoại giao tài ba

Với những công lao to lớn và tài năng kiệt xuất; Nguyễn Chế Nghĩa đã nhận được một vinh dự đặc biệt; được vua Trần Anh Tông gả công chúa Nguyệt Hoa và phong làm Phò mã. Đây là một sự kiện hiếm có; bởi dưới triều Trần, con gái hoàng tộc thường không được kết hôn với người ngoại tộc. Điều này cho thấy sự tín nhiệm và yêu mến đặc biệt mà triều đình; cũng như dòng tộc hoàng gia đã dành cho ông.

Không chỉ là một vị tướng tài ba nơi chiến trường; Nguyễn Chế Nghĩa còn là một nhà ngoại giao xuất sắc. Ông được cử làm sứ thần sang nhà Nguyên vào các năm 1312; 1321 và 1331, góp phần duy trì hòa hiếu giữa hai nước sau những cuộc chiến khốc liệt. Khả năng đối ngoại khéo léo của ông đã giúp củng cố vị thế của Đại Việt trên trường quốc tế; khẳng định uy tín của một quốc gia độc lập.

Về quê trí sĩ và cái chết oan khuất

Sau khi vua Trần Minh Tông băng hà, triều chính rơi vào bất ổn. Nguyễn Chế Nghĩa đã xin từ quan, lui về quê nhà ở Cối Xuyên. Dù rời xa triều đình, ông vẫn tiếp tục cống hiến cho dân: khai khẩn ruộng hoang; mở chợ Cuối để phát triển giao thương; lập lò dạy võ để truyền nghề và rèn luyện thanh thiếu niên.

Tuy nhiên, đến thời Trần Dụ Tông (1341–1369); ông bị trả thù do từng phản đối việc Dụ Tông lên ngôi. Sử sách chép rằng Nguyễn Chế Nghĩa bị sát hại tại quán Ninh Kiều; Kiêu Kỵ (nay thuộc Gia Lâm, Hà Nội) trong một âm mưu phục kích do nhà vua chủ mưu. Dẫu chết oan; triều đình vẫn phải truy phong ông là An Nghĩa Đại vương; và tổ chức tang lễ theo nghi thức vương giả – một cách thừa nhận cuối cùng đối với công lao của ông.

Đền thờ danh tướng Nguyễn Chế Nghĩa – Di sản và tưởng niệm

Hiện nay, tại xã Toàn Thắng, huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương, có đền thờ danh tướng Nguyễn Chế Nghĩa. Đền thờ là nơi diễn ra các nghi lễ truyền thống hàng năm; thu hút đông đảo nhân dân và du khách về dâng hương tưởng niệm. Hàng năm, vào ngày giỗ của ông (26–28 tháng 8 âm lịch); địa phương tổ chức lễ hội kỷ niệm, tưởng nhớ công lao của ông đối với đất nước.

Ngoài ra, tại thị trấn Gia Lộc còn có hai di tích thờ tướng quân Nguyễn Chế Nghĩa; là đình Phương Điếm và đền Đức Đại. Hằng năm, vào dịp tháng 8 âm lịch; cả ba di tích đều mở hội với những nghi thức như lễ rước kiệu; rước cỗ hoa quả, cỗ đường; cỗ thầu, cỗ tam sinh… và nhiều trò chơi dân gian độc đáo; tạo nên một không gian văn hóa cộng đồng ý nghĩa.

Truyền thống tri ân – Lễ hội và ký ức cộng đồng

Mỗi dịp Tết đến xuân về hay rằm tháng Tám âm lịch; đền thờ danh tướng Nguyễn Chế Nghĩa lại đón bước chân người dân trong không khí lễ hội trang nghiêm và đậm chất văn hóa. Từ những lễ vật giản dị; tiếng trống hội ngân vang; đến nghi thức tế lễ trang trọng của các bô lão trong làng – tất cả tạo nên không gian gợi nhớ về công lao của tiền nhân.
Lễ hội không chỉ là dịp tưởng niệm mà còn là cách cộng đồng gắn kết; duy trì mạch nguồn lịch sử. Các thế hệ nối tiếp nhau gìn giữ phong tục ấy như một biểu hiện cụ thể của lòng biết ơn và niềm tự hào dân tộc – lặng lẽ; nhưng bền bỉ; thấm sâu trong mỗi mùa lễ hội truyền thống.

Nguyễn Chế Nghĩa – Tấm gương trung nghĩa và di sản bất tử trong lịch sử dân tộc

Danh tướng Nguyễn Chế Nghĩa là một trong những nhân vật lịch sử tiêu biểu của triều Trần; với tài năng văn võ song toàn và lòng trung nghĩa. Ông không chỉ có công lớn trong việc chống giặc ngoại xâm; mà còn góp phần xây dựng và phát triển quê hương. Mặc dù cái chết của ông đầy bi kịch; di sản của ông vẫn được nhân dân gìn giữ và phát huy; là nguồn cảm hứng cho các thế hệ mai sau về lòng yêu nước và ý chí cống hiến.