Sau Assad sụp đổ tháng 12/2024, Syria phát hiện >100 mộ tập thể với hàng nghìn nạn nhân, thách thức chính quyền mới xác định danh tính, tốn 200 triệu USD.

Phát hiện mộ tập thể và thu gom hài cốt

Tháng 12/2024, bác sĩ pháp y Mamdouh Zoubi đến trang trại Izraa (nam Syria) thu gom 31 thi thể từ mộ tập thể bên trạm gác cũ Assad. Chủ mới phát hiện khi bán đất. Thi thể chồng chất, phân hủy khác nhau, từ nhiều đợt chôn.

Zoubi đánh số, chụp ảnh thi thể với quần áo, giữ răng/ADN, chôn nếu không nhận. “Những người mất tích sau Assad sụp đổ 8/12/2024 có lẽ dưới đất,” ông nói.

Sau Assad sụp đổ, dân đào đổ nát, lấy đất nông nghiệp phát hiện mộ. Quy mô từ hàng chục nghìn nạn nhân đến hàng chục thi thể. Trung tâm Quốc tế Công lý Chuyển tiếp thống kê 134 mộ, dự tăng.

Thách thức điều tra và bối cảnh giết chóc

Chính quyền Hafez/Bashar al-Assad bị cáo buộc giết hàng nghìn tù trong 50 năm cầm quyền. Nổi dậy 2011 và đáp trả Assad giết nửa triệu người. Phe nổi dậy, IS gây thêm chết. Động đất 2023 giết hàng chục nghìn ở Thổ Nhĩ Kỳ-Syria.

Điều tra tốn thời gian như Bosnia (1.000/8.000 hài cốt Srebrenica 1995 chưa xác định). Lãnh đạo Ủy ban Người Mất tích Mohammad Reda Jalkhi lập kế hoạch toàn diện với pháp y, ADN, tốn 200 triệu USD.

2011, nổi dậy lan rộng, Assad bắt bớ, xử tử tra tấn, thiếu thức ăn/y tế. Hàng nghìn chết Saydnaya (Damascus). Xe tải lạnh chở thi thể 2 lần/tuần đến Najha (gần sân bay Damascus).

Muhammad Afif Naifeh (phòng tang lễ Damascus): xe tải lạnh chở thi thể bao túi ni lông, sau không che, đánh số tù nhân. 2012-2013, xe đến al-Tall chôn đêm; mùi hôi thối không chịu nổi.

2012-2013, tài xế xe tải y tế quân đội chở thi thể đến mộ al-Tall trên đồi. Công nhân đẩy thi thể xuống hố; tài xế hút thuốc nhìn Damascus.

Mộ “địa điểm đã biết”, giấy chứng tử ghi “tim ngừng đập”.

Nhận dạng hài cốt và nỗi đau gia đình

Tháng 8/2025, tiến sĩ Anas Hourani rửa xương từ giếng Ma’an (Hama). Hài cốt lẫn lộn do ngâm lâu, ước 7 bộ. Lắp xương, đối chiếu răng hồ sơ y tế; nếu không, đánh số, giữ ADN. Giữ quần áo nhận dạng.

Hourani và đội bạn cũ làm việc mộ nhỏ. Ủy ban dừng khai quật mộ lớn chuẩn bị tìm kiếm quốc gia. Vội khai quật xáo hài cốt, phức tạp điều tra.

Hama, 15 gia đình nhận hài cốt thân nhân. Hourani: “Tìm câu trả lời cho gia đình, kiên nhẫn cần thời gian.”

Muthanna al-Mutairi (40 tuổi, Ma’an): nghĩ anh trai ở Saydnaya, có lẽ ở giếng. Quần áo vương vãi quanh miệng giếng. “Họ chôn không che vì không muốn ai tìm,” ông nói.

Theo: VnExpress