Ba thập kỷ sau Chiến tranh Lạnh, vũ khí hạt nhân tưởng chừng đã trở thành quá khứ. Nhưng giờ đây, chúng đang quay trở lại. Thế giới đang đứng trước nguy cơ đổ vỡ — nhanh hơn và nguy hiểm hơn bao giờ hết.

1. Bức tranh toàn cảnh: Hạt nhân trở lại chính trường quốc tế

Báo cáo mới nhất từ Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI) cho thấy thế giới đang bước vào một cuộc chạy đua hạt nhân mới. Tính đến giữa năm 2025, 9 quốc gia sở hữu tổng cộng hơn 12.000 đầu đạn hạt nhân, trong đó Mỹ và Nga chiếm gần 90%.

Điều đáng ngại không chỉ là số lượng, mà là xu hướng hiện đại hóa và sẵn sàng chiến đấu ngày càng tăng. Trung Quốc, vốn duy trì chiến lược răn đe tối thiểu, đang xây dựng hàng trăm hầm chứa mới và tiến tới trạng thái cảnh báo cao. Nga điều chỉnh học thuyết sử dụng hạt nhân để bao trùm cả “đe dọa chủ quyền”, trong khi Mỹ duy trì bom B61 tại châu Âu và đang đầu tư mạnh cho thế hệ đầu đạn mới.

2. Ukraine, Iran và bài học từ các cam kết bị phá vỡ

Năm 1994, Ukraine từ bỏ kho hạt nhân lớn thứ ba thế giới để đổi lấy bảo đảm an ninh qua Bản ghi nhớ Budapest. Hai thập kỷ sau, Crimea bị sáp nhập, chiến sự bùng nổ — và mọi cam kết trở nên vô nghĩa. Thực tế này đã trở thành “hồi chuông cảnh tỉnh” cho nhiều quốc gia không có lá chắn hạt nhân.

Iran là một ví dụ điển hình. Thỏa thuận JCPOA năm 2015 từng được coi là mô hình kiểm soát phổ biến vũ khí lý tưởng. Nhưng sau loạt vụ ám sát các nhà khoa học, không kích cơ sở hạt nhân và các lệnh trừng phạt tái áp đặt, Tehran đang tính toán lại: rút khỏi Hiệp ước NPT, phát triển vũ khí hạt nhân công khai. Nếu điều đó xảy ra, hiệu ứng domino có thể bùng phát tại Trung Đông.

3. NATO, châu Âu và liên minh răn đe mới

Tháng 7/2025, lần đầu tiên trong lịch sử, Pháp và Anh — hai quốc gia có học thuyết hạt nhân độc lập — ký kết một cơ chế hợp tác răn đe chung. Thỏa thuận lịch sử này đánh dấu bước chuyển hướng của châu Âu trước viễn cảnh “nước Mỹ rút lui một phần”.

Dù còn vướng mắc kỹ thuật như việc Anh phụ thuộc vào Mỹ về tên lửa Trident, thỏa thuận gửi đi thông điệp rõ ràng: châu Âu muốn xây dựng năng lực phòng vệ chiến lược tự chủ, đặc biệt trước rủi ro đến từ Nga và bất ổn toàn cầu.

Nhiều quốc gia vẫn âm thầm phát triển vũ khí hạt nhân. (Ảnh: Cedoc)

4. Công nghệ, AI và những rủi ro không thể kiểm soát

Khác với Chiến tranh Lạnh, kỷ nguyên hạt nhân mới được vận hành trong môi trường số. Thông tin sai lệch, tin đồn trên mạng xã hội, và đặc biệt là sự tham gia của trí tuệ nhân tạo (AI) vào hệ thống cảnh báo sớm có thể kích hoạt những phản ứng không thể đảo ngược.

Chuyên gia Matt Korda cảnh báo: “Chỉ cần một video giả mạo, một dòng tweet được gán cho lãnh đạo quốc gia, hệ thống cảnh báo tích hợp AI có thể ra quyết định phản ứng trước khi con người kịp can thiệp.” Nguy cơ chiến tranh hạt nhân vì hiểu lầm, vì máy móc thay người phán đoán, là mối đe dọa chưa từng có.

5. Ba cường quốc, một trật tự mong manh

Thế giới không còn vận hành bởi trật tự song cực Mỹ – Nga. Trung Quốc đang vươn lên như cường quốc hạt nhân thứ ba có ảnh hưởng lớn. Sự chuyển dịch này khiến việc kiểm soát vũ khí trở nên phức tạp hơn nhiều.

Hiệp ước kiểm soát cuối cùng còn hiệu lực giữa Nga và Mỹ — New START — sẽ hết hạn vào tháng 2/2026. Khi đó, thế giới có thể đối mặt với tình huống chưa từng có từ thập niên 1970: không còn bất kỳ cơ chế kiểm soát vũ khí hạt nhân ràng buộc nào giữa các siêu cường.

6. Hạt nhân hóa toàn cầu? Những quả bom đang ngủ yên

Từ Thụy Điển, Đan Mạch đến Hàn Quốc, Nhật Bản — ngày càng nhiều quốc gia thảo luận công khai về “phương án hạt nhân” của riêng mình. Lý do không chỉ là mối đe dọa từ bên ngoài, mà còn đến từ sự mất niềm tin vào các bảo đảm an ninh truyền thống.

Hiệu ứng từ việc Ukraine “tự trói tay” mình vào năm 1994 đang lan rộng. Khi cam kết quốc tế không còn là tấm chắn đủ mạnh, các quốc gia bắt đầu tính đến năng lực răn đe tự chủ — và điều đó có thể đẩy thế giới đến một cuộc phổ biến hạt nhân không kiểm soát.

Vũ khí hạt nhân có sức công phá rất lớn (Ảnh: Reuters)

7. Tương lai dưới bóng bom nguyên tử

Kỷ nguyên hạt nhân mới đang đến gần — nhưng không phải là định mệnh không thể tránh. Lịch sử từng chứng minh con người có thể vượt qua sự phân cực, vượt qua nỗi sợ để ký những hiệp ước kiểm soát, giải trừ hàng chục ngàn đầu đạn.

Vấn đề là: liệu các nhà lãnh đạo hôm nay có đủ bản lĩnh và tầm nhìn để tái lập trật tự đó? Và liệu chúng ta — những công dân toàn cầu — có đủ quan tâm để đòi hỏi họ làm điều đó, trước khi quá muộn?

Nguồn: News