Giúp trẻ cai nghiện màn hình qua trò chơi dân gian

Nhiều cha mẹ bất lực khi con lệ thuộc vào điện thoại, la hét khi không được xem. Thiết bị thông minh trở thành “vật bất ly thân” của trẻ từ bữa ăn đến giờ chơi. Thay vì cấm đoán; cha mẹ có thể giúp trẻ cai nghiện màn hình điện thoại bằng cách khơi lại thế giới trò chơi dân gian – nơi từng gắn bó với tuổi thơ họ.

• Sài Gòn cách đây 100 năm: Giao điểm của lịch sử, văn hóa và khát vọng đổi thay
• Nam sinh cõng bạn vào phòng thi: Hành động nhỏ, ý nghĩa lớn
• Làm bạn với con

Những con số biết nói và nỗi lo khi cần giúp trẻ cai nghiện màn hình

Một báo cáo của UNICEF năm 2022 chỉ ra rằng trẻ em Việt Nam từ 6–16 tuổi sử dụng thiết bị điện tử trung bình từ 3 đến 5 tiếng mỗi ngày. Tại thành thị, có đến 60% trẻ được khảo sát dùng điện thoại từ khi mới 3 tuổi. Một khảo sát của Bệnh viện Nhi Trung ương (2023) ghi nhận số trẻ dưới 6 tuổi đến khám vì rối loạn phát triển ngôn ngữ tăng 15% trong 2 năm gần đây; phần lớn liên quan đến việc tiếp xúc sớm và quá mức với màn hình.

Những con số ấy không chỉ là cảnh báo y tế. Nó gợi lên sự bất an thầm lặng nơi mỗi bậc làm cha mẹ: liệu đứa trẻ lớn lên trong thế giới số có còn biết chờ đợi, sẻ chia, hay chỉ biết click và lướt? Đây là lý do ngày càng nhiều phụ huynh quan tâm đến các phương pháp giúp trẻ cai nghiện màn hình điện thoại bền vững.

Khi trò chơi dân gian không chỉ là “trò chơi”

Không cần ứng dụng đắt tiền; không cần đồ chơi công nghệ cao – chỉ với vài viên sỏi, một ô vẽ phấn hay sợi dây thun, trẻ em xưa đã có thể đắm mình hàng giờ trong niềm vui bất tận. Những trò chơi như ô ăn quan, nhảy dây, rồng rắn lên mây, kéo co… thực chất là môi trường lý tưởng để phát triển kỹ năng xã hội, vận động tinh và thô, khả năng ngôn ngữ, và đặc biệt là nhân cách.

Khi trẻ phải chờ đến lượt, phải lắng nghe luật chơi; phải hợp tác với bạn bè, chúng học được nhiều điều vượt ra ngoài niềm vui. Những giá trị như kiên nhẫn, trung thực, tinh thần đồng đội, khả năng đối mặt thua cuộc – đều được truyền dạy một cách tự nhiên, không ép buộc. Đó là điều mà không trò chơi số nào, dù hấp dẫn đến mấy, có thể thay thế.

Tương phản sâu sắc giữa thế giới số và thế giới trò chơi dân gian

Những mô hình thành công giúp trẻ cai nghiện màn hình – Không chỉ là lý thuyết

Tại Hà Nội, Trung tâm Tòhe thông qua chương trình “Chơi để lớn” đã tái hiện hàng loạt trò chơi dân gian tại công viên vào cuối tuần. Điều đáng nói: không chỉ trẻ em say mê, mà cả cha mẹ cũng hòa mình trong tiếng cười chung. Nhiều phụ huynh chia sẻ: lần đầu sau nhiều năm, họ chơi cùng con mà không cần bất kỳ thiết bị nào.

Ở Thừa Thiên – Huế, mô hình “Trường học thân thiện – học sinh tích cực” được triển khai từ tiểu học đến THCS; đã đưa trò chơi dân gian vào giờ ra chơi, giờ hoạt động ngoài giờ chính khóa. Giáo viên ghi nhận học sinh ít xung đột hơn, giảm đáng kể tình trạng bạo lực học đường.

Thậm chí ở các quốc gia phát triển; như Hàn Quốc và Singapore – nơi tỷ lệ nghiện thiết bị số cao – chính phủ cũng đưa trò chơi truyền thống vào chương trình phục hồi tâm lý và phát triển kỹ năng mềm cho trẻ sau đại dịch.

Làm sao để vượt qua rào cản hiện tại?

Không ít phụ huynh vẫn e dè:

• “Tôi sợ con chơi ngoài trời bị ốm” → Hãy chọn giờ chơi sáng sớm hoặc chiều mát; trang bị nón, nước, và giới hạn thời lượng chơi vừa phải (30–45 phút).
• “Không có chỗ để chơi” → Có thể tổ chức chơi ngay trong nhà: nhảy dây một người, ô ăn quan bằng bảng giấy, chơi chuyền bằng bóng mềm…
• “Tôi không rảnh để chơi cùng con” → Hãy chọn 1 ngày cuối tuần, chỉ cần 30 phút. Chất lượng thời gian quan trọng hơn số lượng. Có thể mời thêm bạn bè, ông bà cùng chơi.
• “Con không hứng thú” → Thử cho trẻ xem clip trò chơi truyền thống (như YouTube Tòhe Play), chơi mẫu cho trẻ xem và tạo không khí vui vẻ – đừng ép buộc.

Quan trọng hơn; hãy bắt đầu hình thành một cộng đồng nhỏ – nơi có nhiều gia đình cùng cho con thực hành trò chơi dân gian. Một nhóm 3–5 gia đình cùng hẹn lịch chơi vào cuối tuần ở sân chung cư; công viên hay lớp học ngoại khóa sẽ tạo nên động lực và môi trường xã hội giúp trẻ gắn bó. Từ đây, các “mini game” từ trò chơi truyền thống như giải vô địch nhảy dây; hội thi rồng rắn, cuộc đua ô ăn quan… có thể được tổ chức, biến những giá trị xưa thành sân chơi thời hiện đại – đầy hấp dẫn mà vẫn lành mạnh.

Hồi sinh giá trị cũ – nền tảng giúp trẻ cai nghiện màn hình và xây dựng tương lai

Giúp trẻ cai nghiện màn hình không phải là tước bỏ tất cả thiết bị; mà là trao lại cho trẻ quyền lựa chọn một cách tự nhiên. Khi trải nghiệm trò chơi dân gian trở nên thường xuyên, hấp dẫn và gắn với kỷ niệm cùng cha mẹ, chính trẻ sẽ dần quên đi nhu cầu thụ động trước màn hình.

Đây không chỉ là một giải pháp tức thời. Nó là nền tảng lâu dài để dựng nên một đứa trẻ biết cảm thông, biết chơi đẹp, biết nỗ lực – một đứa trẻ có “kháng thể” trước thế giới số.

Một sợi dây kết nối lại các thế hệ

Chúng ta không thể – và không cần – loại bỏ hoàn toàn công nghệ khỏi đời sống con trẻ. Nhưng chúng ta có thể chọn thứ sẽ nuôi dưỡng phần người bên trong đứa trẻ. Trong chiếc ô vẽ bằng phấn, tiếng hò reo rồng rắn, hay nhịp dây thun bật tanh tách; ẩn chứa cả một kho báu nuôi lớn những tâm hồn lành mạnh.

Khi con bạn chơi chuyền cùng bạn bè thay vì lướt TikTok; bạn không chỉ giúp con rời xa màn hình – bạn đang gieo mầm một nhân cách vững vàng cho tương lai.