Được lao động là hạnh phúc – đó là điều ai cũng tin. Lao động giúp ta thấy mình có ích, giúp người già sống vui, sống khỏe. Nhưng nghịch lý là, có những người không ai tuyển dụng – và cũng không thể nghỉ ngơi.

Họ là những lao động lớn tuổi – lớp người bị âm thầm loại khỏi guồng quay xã hội, nhưng vẫn phải tiếp tục gồng mình mưu sinh. Không ai còn muốn thuê họ, nhưng họ cũng chẳng thể ngồi yên, bởi nghỉ là đói, là tủi thân, là thành gánh nặng. Tuổi già, với họ, không phải là hồi kết an dưỡng – mà là chặng đường mới của sự chịu đựng trong thầm lặng.

Khi tuổi tác trở thành “tấm vé loại”

Trong các bản tin tuyển dụng, dòng chữ “dưới 35 tuổi” như một quy định ngầm loại bỏ không thương tiếc những ai đã đi quá nửa đời người. Dù họ từng là công nhân, giáo viên, hay người buôn bán giỏi giang, thì khi bước sang ngưỡng 50 – họ lập tức bị xem là chậm chạp, không theo kịp xu hướng, không còn “năng suất”.

Thành thị, họ bị từ chối bởi nhà xưởng, công ty, cửa hàng. Nông thôn, họ mất đất, mất nghề, không còn ruộng cấy. Nhưng cơm áo vẫn chờ trên bàn, thuốc men vẫn phải mua, và tự trọng không cho phép họ ngửa tay xin con cái từng đồng bạc lẻ.

Không ai tuyển – Không thể nghỉ
Người lao động đến tìm việc tại sàn giao dịch việc làm (Ảnh: Trung tâm DVVL TPHCM).

Không ai tuyển, nhưng không thể nghỉ – bởi nghỉ là đói, là tủi thân

Phần lớn người lớn tuổi không có lương hưu – hệ quả của việc làm nghề tự do, lao động chân tay không đóng bảo hiểm. Họ không được bảo vệ bởi bất kỳ “lưới an sinh” nào. Khi bệnh tật đến, tuổi cao sức yếu, điều duy nhất còn lại là… ý chí tự gồng gánh lấy thân.

Ở nông thôn, họ ở nhà trông cháu – tưởng như nhàn, nhưng thực chất là “công việc không lương, không nghỉ phép, không ai ghi nhận”. Con cái đi làm chỉ lo được cho cháu ăn học, còn cha mẹ – những người ở lại nấu ăn, đưa đón, dỗ dành – lại phải tự lo chi tiêu cá nhân bằng những đồng lặt vặt từ bán trứng, hái rau, làm thuê vặt trong làng.

Một bà cụ chia sẻ trong nghẹn ngào:
“Ở nhà giữ cháu cả ngày nhưng đâu có lương. Con thì lo cho cháu ăn học thôi, tôi muốn mua viên thuốc, cái áo cũng phải tự lo. Không làm thêm thì chỉ biết nhìn mà tủi thân…”

Không ai tuyển, không thể nghỉ – vì nghỉ là đói. Là gánh nặng. Là mặc cảm.
Họ hiểu điều đó, nên chọn im lặng mà tiếp tục bước đi.

Gồng mình với số phận – nhưng ai đang nhìn thấy họ?

Họ không lên tiếng đòi quyền lợi. Không biểu tình. Không than phiền trên mạng xã hội. Nhưng sự hy sinh và chịu đựng ấy không phải ai cũng làm được.

Có cụ ông đạp xe hàng chục cây số mỗi ngày để giao hàng thuê, cụ bà gánh rau ra chợ từ 4 giờ sáng. Có người vẫn cấy thuê, vác đất, trông cháu, nấu cơm cho công trình… Tất cả chỉ mong có đồng ra đồng vào để sống không phụ thuộc.

Người hành nghề đạp xe chở hàng thuê ở chợ Trà Cổ, Tân Phú, Đồng Nai. (Ảnh: znews)

Không ai đứng về phía họ. Nhưng họ vẫn đứng vững bằng chính lòng tự trọng và sức lực cuối cùng.

Vì sao chúng ta cần nhìn lại? Không phải họ cần thương hại.
Điều họ cần là sự thừa nhận – rằng họ vẫn đang đóng góp.
Điều họ xứng đáng là sự chia sẻ – để không bị bỏ rơi sau lưng.

Hôm nay họ – ngày mai là chúng ta. Bởi ai rồi cũng sẽ già. Và cái cách xã hội đối xử với người già hôm nay chính là tấm gương cho tương lai chính mỗi người.

Từ chính sách đến hành động – cần những mô hình khả thi

Chính sách an sinh: đừng để ai bị bỏ lại phía sau

Nhiều lao động lớn tuổi không có lương hưu vì cả đời làm việc tự do, không đóng bảo hiểm. Khi về già, họ không còn nguồn thu ổn định. Nhà nước cần mở rộng các chính sách trợ cấp xã hội, không chỉ giới hạn ở người trên 80 tuổi hay hộ nghèo, mà bao phủ cả những người già chưa thể nghỉ.

Một khoản hỗ trợ nhỏ hàng tháng cũng giúp họ đỡ gánh nặng thuốc men, sinh hoạt – và quan trọng hơn, là cảm giác không bị lãng quên.

Việc làm phù hợp: học từ những mô hình thực tiễn

Tại Nhật, người cao tuổi được làm công việc nhẹ nhàng như trông bãi xe, hướng dẫn học sinh qua đường. Hàn Quốc triển khai hệ thống Senior Jobs – tạo việc bán thời gian cho người từ 60 tuổi. Đức ưu tiên tuyển lao động lớn tuổi làm bảo vệ khu phố, giám sát trật tự.

Việt Nam hoàn toàn có thể áp dụng linh hoạt các mô hình này: từ trông coi chợ, giữ gìn vệ sinh công cộng, hỗ trợ thư viện đến các công việc hành chính đơn giản. Việc nhẹ – lương vừa đủ – nhưng giữ họ sống có ích và có thu nhập.

Gia đình và cộng đồng: chia sẻ, không mặc định

Ở quê, nhiều người già trông cháu cả ngày – không lương, không nghỉ, không ai ghi nhận. Cha mẹ già không phải “mặc định” trông cháu. Nếu họ giúp, hãy chia sẻ tài chính và biết ơn.

Nếu không thể giúp, đừng xem họ là gánh nặng. Cộng đồng có thể tổ chức sinh hoạt, kết nối việc làm phù hợp, khám sức khỏe định kỳ – để người già không còn đơn độc trong chính ngôi nhà của mình.

Những phận người thầm lặng – xin đừng để họ đơn độc

Đừng đợi họ ngã xuống giữa đường ta mới rơi nước mắt.
Đừng chỉ chạnh lòng trước vài tấm ảnh trên mạng.
Họ đang sống giữa ta – âm thầm, lặng lẽ, và day dứt.

Hãy nhìn họ với sự trân trọng.
Hãy lắng nghe bằng trái tim.
Và hãy hành động – để mỗi phận người không còn phải gồng mình gánh lấy tuổi già trong lặng câm.