Không chỉ là niềm vui tuổi thơ, trò chơi dân gian còn được giới khoa học giáo dục đánh giá cao về khả năng phát triển thể chất, trí tuệ và cảm xúc của trẻ. Trong thời đại số, việc khơi lại và đồng hành cùng con qua những trò chơi truyền thống không chỉ giúp phát triển năng lực toàn diện của trẻ mà còn góp phần nuôi dưỡng một thế hệ biết kết nối và trân trọng cội nguồn.

Trò chơi – “Phòng thí nghiệm” tự nhiên để phát triển năng lực toàn diện của trẻ

Theo các nghiên cứu trong lĩnh vực giáo dục phát triển sớm, năng lực của trẻ không chỉ hình thành qua sách vở mà còn thông qua trải nghiệm thực tế và vận động thể chất. Jean Piaget – nhà tâm lý học nổi tiếng người Thụy Sĩ – từng nhấn mạnh rằng: “Trẻ em học tốt nhất khi chúng được hành động và khám phá.” Trong mô hình giáo dục Reggio Emilia (Ý), môi trường, vật dụng và trò chơi đóng vai trò là “người thầy thứ ba”, khuyến khích trẻ phát triển trí tuệ, cảm xúc và thể chất một cách tự nhiên.

Trò chơi dân gian – vốn bắt nguồn từ chính đời sống làng quê – chính là “phòng thí nghiệm” lý tưởng để trẻ được vận động, suy nghĩ và tương tác. Đây không chỉ là hình thức giải trí, mà còn là quá trình học hỏi sinh động, giúp trẻ phát triển thể lực, trí não và cảm xúc đồng thời.

Trò chơi dân gian – Nền tảng phát triển IQ, EQ và thể chất

Trò chơi dân gian có khả năng kích hoạt nhiều vùng phát triển trong não bộ trẻ em, từ vận động thô đến vận động tinh, từ tư duy logic đến cảm xúc xã hội. Dưới góc nhìn khoa học giáo dục hiện đại, mỗi trò chơi truyền thống đều tương đương với một hoạt động huấn luyện khả năng trí tuệ, cảm xúc và thể chất.

Phát triển năng lực toàn diện
Trò chơi đánh chuyền (Nguồn: vinhphuctv)

Phát triển thể chất: Vận động toàn thân và phối hợp giác quan

Phần lớn trò chơi dân gian gắn liền với hoạt động ngoài trời, giúp trẻ vận động toàn diện thông qua tay, chân, mắt, phản xạ và giữ thăng bằng. Nhảy dây tăng sức bền tim mạch, rồng rắn lên mây rèn phản xạ và phối hợp nhóm, kéo co phát triển nhóm cơ lớn và tinh thần kiên trì. Trong bối cảnh trẻ ngày càng ít vận động do thiết bị điện tử, đây là hình thức thể dục tự nhiên và hiệu quả.

Phát triển trí tuệ (IQ): Tư duy logic, ghi nhớ và tính toán

Không chỉ vận động, trò chơi dân gian còn kích thích tư duy và khả năng tính toán. Ô ăn quan rèn chiến lược và tính toán lượt đi; cờ gánh, cờ caro yêu cầu quan sát và phán đoán; đánh chuyền kết hợp ghi nhớ chuỗi động tác với phản xạ tay – mắt – não. Những trò chơi này vừa rèn não bộ, vừa gần gũi, dễ chơi, đặc biệt phù hợp với trẻ nhỏ ở nhiều vùng miền.

Trò chơi ô ăn quan (Ảnh: baophapluat)

Phát triển cảm xúc (EQ): Học cách thua, chia sẻ và điều tiết hành vi

Trò chơi dân gian là môi trường xã hội nhỏ, nơi trẻ học cách ứng xử: biết chờ lượt, chấp nhận thua cuộc, kiềm chế cảm xúc và hợp tác cùng bạn bè. Qua mỗi trò chơi, trẻ rèn kỹ năng làm việc nhóm, kỷ luật và khả năng đồng cảm – những yếu tố cốt lõi của EQ. Đây là nền tảng cảm xúc – xã hội ngày càng được coi trọng trong giáo dục hiện đại.

Giao thoa giữa nghệ thuật, logic và văn hóa

Ngoài giá trị rèn luyện; trò chơi dân gian còn nuôi dưỡng cảm thụ nghệ thuật thông qua đồng dao, giai điệu và lời ca. Trẻ được tiếp xúc với ngôn ngữ nhịp nhàng, câu chuyện dân gian và biểu tượng văn hóa bản địa. Sự kết hợp giữa vận động, tư duy, cảm xúc và văn hóa tạo nên mô hình phát triển đa chiều – rất phù hợp với lý thuyết “trí thông minh đa dạng” của giáo sư Howard Gardner (Harvard).

Cha mẹ – Người bạn đồng hành trong phát triển năng lực toàn diện cho con

Trò chơi kéo co (Ảnh: mgmangnon)

Trong xã hội hiện đại; vai trò của cha mẹ không chỉ là người cung cấp thiết bị học tập hay kiến thức sách vở; mà còn là người “thiết kế” những trải nghiệm trưởng thành cho con. Khi cùng con chơi đánh chuyền; nhảy dây hay ô ăn quan, cha mẹ không chỉ hướng dẫn cách chơi; mà còn lắng nghe con, tạo không gian trò chuyện và chia sẻ cảm xúc.

Việc cha mẹ chủ động dành thời gian chơi cùng con – đặc biệt là các trò chơi dân gian; giúp tăng sự gắn kết gia đình, củng cố sự tin tưởng; đồng thời làm giàu vốn ký ức tích cực cho trẻ. Những khoảnh khắc tưởng nhỏ bé ấy sẽ trở thành nền móng cho sự tự tin; thấu cảm và bản lĩnh trong hành trình lớn lên của con trẻ.

Trò chơi dân gian – Giúp trẻ phát triển năng lực một cách toàn diện

Trò chơi dân gian không chỉ là hình thức giải trí; mà còn là sợi dây kết nối các thế hệ. Đối với nhiều bậc cha mẹ; những trò chơi như đánh chuyền, nhảy dây, bịt mắt bắt dê, ô ăn quan… từng là ký ức không thể quên trong những trưa hè dưới bóng cây làng; nơi không có công nghệ số nhưng tràn ngập tiếng cười và sự kết nối.

Việc tái hiện những trò chơi ấy trong đời sống hiện đại; chính là cách để cha mẹ truyền lại một phần ký ức đẹp đẽ cho con trẻ; nuôi dưỡng tâm hồn và tạo nên cảm xúc gắn kết gia đình. Khi được tham gia vào trò chơi dân gian; trẻ không chỉ phát triển kỹ năng vận động, tư duy và cảm xúc; mà còn hình thành lòng trân trọng đối với những giá trị truyền thống. Trẻ nhận ra rằng niềm vui không đến từ màn hình điện tử; mà từ sự sẻ chia, từ tiếng cười tập thể và sự tương tác chân thực.

Đây chính là nền tảng để xây dựng một thế hệ biết kết nối; biết yêu thương và hiểu rõ cội nguồn văn hóa. Việc đưa trò chơi dân gian trở lại trong đời sống hiện đại; không chỉ mang ý nghĩa “giữ gìn di sản”; mà còn là một chiến lược giáo dục mang tính nhân văn và khoa học – giúp trẻ phát triển năng lực một cách toàn diện; hài hòa giữa truyền thống và hiện đại.