Sốc nhiệt do nắng nóng – Kỹ năng sơ cấp cứu cơ bản

Miền Bắc đang trải qua đợt nắng nóng cao điểm với nền nhiệt duy trì ở mức cao; tiềm ẩn nhiều nguy cơ cho sức khỏe. Sốc nhiệt do nắng nóng có thể xảy ra ở mọi đối tượng: trẻ nhỏ, người cao tuổi; người lao động ngoài trời và cả nhân viên văn phòng. Việc trang bị kỹ năng sơ cấp cứu cơ bản không chỉ giúp bảo vệ bản thân mà còn hỗ trợ kịp thời người xung quanh; khi gặp tình huống nguy hiểm.

• Thói quen buổi sáng giúp bạn trẻ lâu hơn cả đi spa
• Miền Bắc bước vào đỉnh nắng nóng, Miền Trung tiếp tục oi bức kéo dài – Cảnh báo dông lốc, mưa đá xuất hiện cục bộ vào chiều tối
• Đột kích kho hàng lậu 34.000 sản phẩm tại Cao Bằng: Phát hiện “chân gà”, “xúc xích” thối rữa gây rúng động

Nắng nóng và những hiểm họa tiềm ẩn

Khi nhiệt độ môi trường tăng cao; cơ thể con người sẽ cố gắng điều hòa thân nhiệt thông qua việc tiết mồ hôi và giãn nở mạch máu dưới da. Tuy nhiên, nếu nhiệt độ quá cao và kéo dài; hoặc cơ thể không được bù nước kịp thời; cơ chế điều hòa này sẽ bị quá tải, dẫn đến các tình trạng nguy hiểm:

• Kiệt sức do nhiệt: Đây là giai đoạn đầu của rối loạn do nhiệt. Triệu chứng bao gồm mệt mỏi, đau đầu; chóng mặt, buồn nôn, chuột rút, đổ mồ hôi nhiều và nhiệt độ cơ thể có thể tăng nhẹ (38-39°C).
• Sốc nhiệt (Heatstroke): Là tình trạng rối loạn điều hòa thân nhiệt cấp tính và nghiêm trọng nhất. Xảy ra khi nhiệt độ cơ thể vượt quá 40°C và hệ thống làm mát của cơ thể hoàn toàn suy sụp.

Cơ chế tổn thương của sốc nhiệt do nắng nóng – Hiểm họa đến từ đâu?

Sốc nhiệt do nắng nóng là tình trạng cấp cứu y tế nguy hiểm; xảy ra khi thân nhiệt tăng cao bất thường (trên 40°C); gây tổn thương nhanh chóng đến nhiều cơ quan trong cơ thể. Đây là hậu quả của việc cơ thể không còn khả năng tự điều hòa nhiệt; thường do tiếp xúc lâu dài với môi trường nắng nóng hoặc vận động cường độ cao mà không được bù nước đúng cách.

Các cơ chế tổn thương chính bao gồm:

• Tổn thương tế bào: Nhiệt độ quá cao làm biến tính protein và enzyme; gây phá hủy tế bào, đặc biệt tại não, gan, thận và cơ bắp.
• Phản ứng viêm toàn thân: Tổn thương do nhiệt khiến cơ thể giải phóng các chất gây viêm; dẫn đến tình trạng viêm lan rộng và có thể gây rối loạn đông máu nghiêm trọng.
• Mất nước và rối loạn điện giải: Đổ mồ hôi quá mức và chức năng thận suy giảm dẫn đến mất cân bằng điện giải; ảnh hưởng đến hoạt động của tim, não và các cơ quan khác.
• Suy đa cơ quan: Kết hợp các yếu tố trên có thể gây tổn thương nghiêm trọng:
  • Não: Phù não, co giật, hôn mê, tổn thương thần kinh không hồi phục.
  • Tim: Rối loạn nhịp, suy tim cấp.
  • Thận: Suy thận cấp do mất nước và tiêu cơ vân.
  • Gan: Tổn thương tế bào gan, dẫn đến suy gan.

Với mức độ nguy hiểm cao, sốc nhiệt do nắng nóng có thể dẫn đến di chứng lâu dài hoặc tử vong; nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời.

Biện pháp phòng ngừa sốc nhiệt do nắng nóng hiệu quả

Để chủ động phòng tránh sốc nhiệt do nắng nóng, việc áp dụng các biện pháp sau là cực kỳ quan trọng:

• Bù nước đầy đủ: Uống đủ nước lọc; nước điện giải, nước trái cây tươi trong suốt cả ngày, ngay cả khi không cảm thấy khát. Tránh đồ uống có cồn, nhiều đường hoặc chứa caffeine vì chúng có thể gây mất nước.
• Hạn chế tiếp xúc trực tiếp với nắng nóng: Tránh ra ngoài vào những giờ nắng nóng cao điểm (thường từ 10 giờ sáng đến 4 giờ chiều). Nếu bắt buộc phải ra ngoài, hãy tìm bóng râm và di chuyển nhanh chóng.
• Che chắn cẩn thận: Mặc quần áo rộng rãi, thoáng mát; sáng màu, làm từ chất liệu thấm hút mồ hôi. Đội mũ rộng vành; đeo kính râm và sử dụng ô (dù) để bảo vệ cơ thể khỏi tia nắng mặt trời trực tiếp; đặc biệt là vùng đầu và gáy.
• Điều chỉnh chế độ làm việc và nghỉ ngơi: Đối với những người làm việc ngoài trời; cần có thời gian nghỉ hợp lý trong bóng mát, bổ sung nước và điện giải thường xuyên. Chia nhỏ thời gian làm việc để tránh cơ thể bị quá tải nhiệt.
• Tạo môi trường sống mát mẻ: Giữ nhà cửa thông thoáng; sử dụng quạt hoặc điều hòa nhiệt độ để duy trì không gian mát mẻ. Buông rèm hoặc che chắn cửa sổ để ngăn ánh nắng chiếu trực tiếp vào phòng.
• Chế độ ăn uống khoa học: Ưu tiên các thực phẩm dễ tiêu, giàu nước như rau xanh, trái cây. Hạn chế thực phẩm cay nóng, nhiều dầu mỡ.

Kỹ năng sơ cấp cứu cơ bản khi bị sốc nhiệt do nắng nóng và những điều cần tránh

Khi phát hiện người có dấu hiệu sốc nhiệt do nắng nóng, cần hành động nhanh chóng và gọi cấp cứu (115) ngay lập tức:

1. Di chuyển nạn nhân: Đưa người bệnh ra khỏi khu vực nắng nóng, vào nơi râm mát, thoáng khí.
2. Cởi bớt quần áo: Nới lỏng hoặc cởi bỏ bớt quần áo để giúp cơ thể tản nhiệt.
3. Làm mát cơ thể khẩn cấp:
   • Dùng khăn ướt lạnh hoặc miếng gạc lạnh đắp lên các vùng có nhiều mạch máu lớn như cổ, nách, bẹn.
   • Phun nước mát lên người nạn nhân.
   • Dùng quạt hoặc bật điều hòa để tăng cường làm mát.
   • Nếu có điều kiện và nạn nhân còn tỉnh táo, có thể cho ngâm chân hoặc tắm vòi sen với nước mát.
4. Bù nước (nếu tỉnh táo): Nếu nạn nhân còn tỉnh táo và không nôn ói, cho uống từ từ từng ngụm nước lọc hoặc dung dịch oresol đã pha đúng liều lượng.

Những việc tuyệt đối không nên làm khi bị sốc nhiệt do nắng nóng

• Không cạo gió, xức dầu nóng: Những hành động này không giúp hạ nhiệt mà còn có thể làm tăng nhiệt độ cơ thể; gây bỏng hoặc tổn thương da.
• Không quấn kín nạn nhân: Việc này sẽ cản trở quá trình tản nhiệt qua da; khiến tình trạng sốc nhiệt do nắng nóng trở nên trầm trọng hơn.
• Không cho uống nước khi mê man hoặc nôn ói: Khi nạn nhân bất tỉnh; co giật hoặc nôn mửa liên tục, việc cho uống nước có thể gây sặc; dẫn đến nghẹt thở hoặc viêm phổi hít.
• Không cố gắng ép nạn nhân uống quá nhiều nước cùng lúc: Nên cho uống từ từ; từng ngụm nhỏ để cơ thể kịp hấp thụ và tránh gây nôn.
• Không tự ý sử dụng các loại thuốc hạ sốt: Thuốc hạ sốt thông thường không có tác dụng với sốc nhiệt do nắng nóng và có thể gây hại cho gan; thận của người bệnh.

Sốc nhiệt do nắng nóng và việc nắm vững kỹ năng sơ cấp cứu cơ bản là chìa khóa để bảo vệ sức khỏe trong những ngày hè oi ả này. Hãy luôn chủ động và thận trọng trước nắng nóng để đảm bảo an toàn cho bản thân và những người thân yêu.