Trong kho tàng ẩm thực truyền thống Việt Nam, bánh gai Hải Dương là một món ăn quen thuộc, đặc biệt xuất hiện nhiều vào dịp Tết, lễ hội hay trong các bữa ăn thường ngày của người dân.

Mỗi dịp Tết đến xuân về, hay những ngày hội làng rộn rã khắp vùng đồng bằng Bắc Bộ, bên cạnh bánh chưng, chè kho hay xôi vò, người ta lại nhớ về một món bánh đen nhánh, dẻo thơm, giản dị mà quyến luyến: bánh gai Hải Dương. Không chỉ là một món ăn vặt truyền thống, bánh gai còn là biểu tượng văn hóa ẩm thực xứ Đông – nơi hội tụ tinh hoa, tình yêu quê hương và ký ức ngọt ngào của bao thế hệ.

Tích xưa về bánh gai – Vị bánh của lòng hiếu thảo

Không ai biết chính xác bánh gai có từ bao giờ. Nhưng trong dân gian Hải Dương vẫn lưu truyền một câu chuyện cổ tích cảm động về sự ra đời của món bánh này – một câu chuyện thấm đẫm lòng hiếu thảo.

Tương truyền, thuở xưa có một chàng trai nghèo sống cùng mẹ già ốm yếu. Khi mẹ lâm bệnh nặng, chàng trai đã đi khắp nơi tìm thuốc nhưng vô vọng. Trong giấc mơ, một bà tiên hiện ra chỉ chàng cách dùng lá gai mọc ven sông, kết hợp cùng nếp, đậu xanh và một số nguyên liệu khác để làm bánh dâng mẹ.

Chàng làm theo lời dặn, tự tay chế biến chiếc bánh đen thẫm, dẻo thơm. Kỳ lạ thay, sau khi ăn bánh, sức khỏe người mẹ dần hồi phục. Từ đó, chiếc bánh gai không chỉ là món ngon, mà còn mang trong mình ý nghĩa thiêng liêng về lòng hiếu thảo, tình mẫu tử và sự sẻ chia. Món bánh này dần lan rộng khắp vùng, trở thành đặc sản nổi tiếng của Hải Dương, lưu giữ câu chuyện nhân văn đến tận hôm nay.

Nguyên liệu làm bánh gai Hải Dương: Gói trọn hương đồng cỏ nội

bánh gai hải dương
Nguyên liệu làm bánh gai (Ảnh: dacsanthanhtam)

Bánh gai Hải Dương không cầu kỳ với nguyên liệu đắt đỏ, mà đặc biệt bởi sự kết tinh của sản vật đồng quê và đôi bàn tay khéo léo của người dân xứ Đông.
Lá gai – nguyên liệu làm nên màu đen đặc trưng của bánh – được hái từ những cây mọc hoang ven bờ ruộng. Lá được phơi khô, luộc mềm rồi giã nhuyễn thành dạng sệt, tạo mùi thơm ngai ngái, mộc mạc. Chính màu xanh thẫm chuyển thành đen của lá gai là “dấu chỉ” đặc trưng không thể trộn lẫn của món bánh này.

Gạo nếp cái hoa vàng – loại nếp quý trồng ở đồng bằng Bắc Bộ – được ngâm mềm, xay thành bột rồi đồ chín thành xôi. Xôi nếp trộn cùng lá gai tạo thành khối bột dẻo, mịn, có độ quánh đặc trưng. Công đoạn này đòi hỏi sự kỳ công, bởi bột càng dẻo, bánh càng ngon.
Mỗi mẻ bánh gai là sự kết tinh của mùi hương đồng ruộng, giọt mồ hôi người thợ và cả sự tinh tế trong từng công đoạn chế biến.

Ngọt bùi nhân bánh hồn quê

Lớp nhân bánh cũng là linh hồn không thể thiếu, thường gồm đậu xanh tán nhuyễn trộn đường, mỡ lợn, dừa nạo, hạt sen, đôi khi thêm cả vừng rang.
Đậu xanh tạo vị bùi bùi thanh mát
Dừa nạo giòn sần sật
Mỡ lợn béo ngậy tan chảy
Hạt sen thơm dịu như khơi lại ký ức tuổi thơ
Tất cả được bọc gọn trong lớp vỏ nếp lá gai dẻo thơm; rồi gói lại bằng lá chuối khô đã hơ qua lửa. Lá chuối không chỉ giúp bánh không bị dính mà còn giữ được độ ẩm, hương thơm tự nhiên.

Gói bánh gai là một nghệ thuật – người làm phải thật khéo để bánh vừa chắc tay vừa đẹp mắt, bánh không rách, không méo mó. Mỗi chiếc bánh là một “tác phẩm” thủ công chân phương nhưng gửi gắm nhiều tình cảm.

Khi bánh được hấp chín, mùi thơm của lá gai, nếp, nhân bánh tỏa ra thơm ngát cả gian bếp. Cắn một miếng, thực khách sẽ cảm nhận được sự dẻo quánh của vỏ bánh; độ béo bùi của nhân, vị ngọt dịu hòa quyện tự nhiên.
Bánh gai không có hương liệu nhân tạo; không chất bảo quản; nên hương vị rất chân thật và gần gũi – như chính con người Hải Dương: giản dị mà tình cảm; mộc mạc mà sâu lắng.

Ảnh minh họa (Ảnh: baotangdongque)

Bánh gai Hải Dương – Biểu tượng ẩm thực và niềm tự hào xứ Đông

Bánh gai Hải Dương không chỉ là một món ăn ngon, mà còn là một phần hồn của quê hương. Nó gắn liền với những kỷ niệm tuổi thơ; với những buổi chợ phiên đông đúc, với những mâm cỗ cúng tổ tiên. Chiếc bánh đen nhánh ấy không chỉ mang trong mình hương vị của đồng ruộng; của nắng, của gió, mà còn mang trong mình tấm lòng của người làm bánh, sự chắt chiu; gìn giữ tinh hoa ẩm thực truyền thống.

Ngày nay, nhắc đến bánh gai; người ta nhớ ngay tới Hải Dương – nơi gìn giữ món ăn đã vượt qua thời gian để trở thành đặc sản vùng miền. Không phải ngẫu nhiên mà trong các dịp lễ Tết; cưới hỏi hay mâm cỗ cúng tổ tiên, bánh gai luôn hiện diện như một phần linh hồn quê nhà.
Đối với người xa xứ; chiếc bánh gai Hải Dương nhỏ nhắn lại mang theo cả một bầu trời ký ức: tiếng chày giã bột; khói bếp quẩn quanh, bàn tay mẹ gói bánh trong chiều muộn.

Ngày nay, bánh gai Hải Dương không chỉ hiện diện ở các phiên chợ quê; mà còn xuất hiện trong siêu thị; làm quà biếu cao cấp, trở thành một trong những món đặc sản miền Bắc nổi tiếng nhất. Đó cũng là lý do tại sao món bánh mộc mạc ấy được ví như một “đại sứ văn hóa” thầm lặng; đưa hồn quê lan tỏa khắp mọi miền.

Bánh gai – Món quà ký ức cho những người con xa quê

Giữa nhịp sống hiện đại; những món ăn truyền thống như bánh gai Hải Dương vẫn giữ cho mình chỗ đứng riêng – bởi người ăn không chỉ tìm hương vị; mà còn tìm về ký ức, về tình quê. Những thứ đẹp đẽ nhất, bền vững nhất lại thường đến từ chính sự mộc mạc; giản dị nhất – như chính chiếc bánh gai Hải Dương này vậy.

Nếu có dịp ghé Hải Dương, đừng quên tìm mua vài chiếc bánh gai làm quà. Đó không chỉ là món ngon; mà còn là một lát cắt văn hóa, một lời nhắn gửi từ đất mẹ; từ những bàn tay lam lũ mà đầy yêu thương.