Với con, bạn đang là người đồng hành – hay là một cảnh sát học tập, thậm chí là… cai ngục mang tên “bảng điểm”?
Dạy con học không đòn roi không chỉ là lựa chọn nhân văn, mà là chiến lược hiệu quả đã được khoa học và cả trí tuệ cổ nhân khẳng định.

Kỷ luật tích cực là gì?

“Con không hiểu cũng không sao, mình cùng làm lại nhé.”
Một câu nói tưởng như đơn giản, nhưng với nhiều đứa trẻ, đó là cánh cửa mở ra niềm tin: rằng học tập không phải là điều đáng sợ, và cha mẹ không phải là “kẻ giám sát”.

Trong hành trình nuôi dạy con, không ít bậc phụ huynh từng thử đòn roi, la mắng để ép con. Nhưng thực tế và khoa học đã chứng minh: áp lực và sợ hãi chỉ khiến trẻ học đối phó, còn thương yêu và đồng hành mới giúp trẻ học hiệu quả từ gốc rễ.

Và giữa hai thái cực “nuông chiều” và “trừng phạt”, có một con đường bền vững hơn: đó là Kỷ luật tích cực — một phương pháp hiện đại mà cội rễ đã được các bậc hiền triết phương Đông soi sáng từ ngàn xưa.

Kỷ luật tích cực (Positive Discipline) là phương pháp giáo dục không dùng đòn roi, la mắng hay trừng phạt, mà tập trung vào:

  • Thấu hiểu cảm xúc và nhu cầu của trẻ
  • Xây dựng mối quan hệ tôn trọng – tin cậy giữa cha mẹ và con
  • Hướng dẫn hành vi bằng yêu thương, với giới hạn rõ ràng và nhất quán
Dạy con học không đòn roi
Thực tế và khoa học đã chứng minh: áp lực và sợ hãi chỉ khiến trẻ học đối phó. (Ảnh: bachhoaxanh)

Vậy “kỷ luật” trong kỷ luật tích cực nằm ở đâu?

“Kỷ luật” không biến mất – mà được tái định nghĩa: từ cưỡng ép thành dẫn dắt, từ trừng phạt thành đồng hành có giới hạn. Trẻ không bị ép học, mà học cách lựa chọn; không bị phạt, mà được hướng dẫn để hiểu sai lầm và tự sửa.

Trong tư tưởng Nho gia, đó là cảnh giới “lễ”: rèn mình tự nhiên theo đạo nghĩa. Khổng Tử nói: “Dĩ đức phục nhân” – lấy đạo đức để cảm hóa, chứ không phải bằng quyền uy. Các gia huấn xưa dạy rằng cha mẹ nên làm gương, dùng lời chính nghĩa và nhân đức để uốn nắn con, chứ không phải roi vọt.

Ví dụ đơn giản: khi con chưa làm bài tập, thay vì quát “Sao chưa làm?”, cha mẹ có thể hỏi: “Con định làm xong bài đó lúc nào? Mẹ thấy con học tập trung nhất vào buổi nào?”
→ Vẫn có giới hạn (bài phải xong), nhưng chuyển trọng tâm từ tính cưỡng ép sang thúc đẩy ý thức tự giác.

Trường hợp thực tế: cha mẹ học PDEP, con bắt đầu hợp tác

Một phụ huynh chia sẻ với Báo Dân trí sau khi tham gia chương trình PDEP – Kỷ luật tích cực như sau:

“Cha mẹ từng la mắng con, nhưng sau khi hiểu được phương pháp này, mối quan hệ trong gia đình bớt căng thẳng, con bắt đầu hợp tác, tình cảm vợ chồng và quan hệ cha mẹ – con cái cũng cải thiện rõ rệt.” (studocu.vn)

Đây là minh chứng rõ ràng: khi cha mẹ học cách lắng nghe, trao quyền và thiết lập giới hạn tích cực, con sẽ phản hồi bằng sự hợp tác thay vì chống đối.

khi cha mẹ lắng nghe, trao quyền và thiết lập giới hạn tích cực, con sẽ phản hồi bằng sự hợp tác thay vì chống đối. (Ảnh: bachhoaxanh)

Khoa học và cổ nhân cùng xác nhận

Theo báo cáo của Save the Children Việt Nam về chương trình PDEP, đến năm 2022 đã có hơn 3.000 phụ huynh tham gia, với 97,1% phụ huynh cho biết họ đã thay đổi tích cực trong cách nuôi dạy .

Các ghi nhận cụ thể:

  • Trẻ giảm lo âu, tăng tự tin, chủ động học tập
  • Không khí học tập tại nhà bớt căng thẳng, gia tăng gắn kết
  • Trẻ học tự giác hơn, biết nhận trách nhiệm với hành vi của mình

Mạnh Tử từng nói: “Dạy con không được đánh mất lòng nhân.” Còn Khổng Tử đặt “lễ” làm nền tảng – đó là sự tự rèn kỷ luật, làm gương để con noi theo: “Thân chính, lệnh tòng; thân bất chính, tuy lệnh bất tòng.”

Nguyên tắc dạy con học không đòn roi

Tôn trọng cảm xúc của con
“Con mệt rồi à? Mình nghỉ 5 phút rồi làm tiếp nhé.” Bắt đầu từ thấu hiểu, chính là nền tảng nhân ái.

Hướng dẫn thay vì áp đặt
“Bây giờ con định làm bài toán nào trước?” – kích thích trẻ cảm nhận trách nhiệm và chủ động chọn lựa.

Ghi nhận nỗ lực, không chỉ kết quả
Khi con kiên trì làm đến cùng, hãy khen. Người xưa dạy: “Dục tốc bất đạt” – không nên áp lực sự tiến bộ bằng mọi giá.

Lập thời khóa biểu học tập cùng con
Xen kẽ giữa học – nghỉ – chơi giúp trẻ tự quản và hiểu rằng học tập cần sự nghiêm túc, lễ nghĩa trong chuẩn mực gia đình.

Cha mẹ làm gương
Trẻ học cách trân trọng thời gian, trách nhiệm khi thấy cha mẹ họ cũng nghiêm túc và cam kết.

Con không nên sợ học, mà nên muốn học

Dạy con học không đòn roi không chỉ là khẩu hiệu – đó là phương pháp đã được kiểm nghiệm qua thực tiễn và khoa học, phù hợp với nền tảng giáo dục nhân bản phương Đông.

Kỷ luật tích cực giúp trẻ: không sợ, mà hiểu; không bị đẩy đi, mà bị kéo đến bằng tình yêu và lòng tin. Khi cha mẹ chuyển từ mong con “phải nghe lời” sang mong con “trưởng thành và hạnh phúc”, đó mới là phương pháp giáo dục đúng đắn.

Hãy để mỗi buổi học là một cuộc trò chuyện ấm áp, không phải chiến trường. Vì cả Đông Tây đều thống nhất rằng: giáo dục thành công bắt đầu từ một trái tim biết lắng nghe và một tấm gương sáng ngời.