Ngày 10/6, tại hội thảo “Phát triển bền vững ngành hàng sầu riêng”, các chuyên gia cảnh báo nguy cơ mất thị trường xuất khẩu do tồn dư cadimi – kim loại nặng độc hại – trong sầu riêng. Để kiểm soát rủi ro, nhiều ý kiến đề xuất ứng dụng công nghệ và trí tuệ nhân tạo (AI) nhằm giám sát chất lượng đất, cảnh báo sớm và truy xuất nguồn gốc sản phẩm.

Ngành sầu riêng đối mặt nguy cơ mất uy tín vì dư lượng cadimi

Ngày 10/6, tại hội thảo “Phát triển bền vững ngành hàng sầu riêng”, các chuyên gia cảnh báo tình trạng tồn dư cadimi – kim loại nặng nguy hại – trong sầu riêng có thể khiến ngành nông sản Việt Nam thiệt hại hàng tỷ USD. Dư lượng này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng mà còn đe dọa thị trường xuất khẩu, đặc biệt là Trung Quốc.

Công nghệ và AI – Giải pháp cho vấn đề tồn dư cadimi

Để gỡ nút thắt tồn dư hóa chất, ông Nguyễn Đỗ Dũng – Tổng giám đốc Công ty Công nghệ nông nghiệp Enfarm – đề xuất ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong giám sát chất lượng đất và cảnh báo rủi ro sinh học. Hệ thống này có thể khoanh vùng khu vực nguy cơ cao, giúp cải tạo đất đúng cách, giảm tới 70% số mẫu cần xét nghiệm, tiết kiệm chi phí và rút ngắn thời gian so với phương pháp truyền thống.

Nền tảng số do Enfarm phát triển đã hỗ trợ lấy mẫu, phân tích nhanh, góp phần nâng cao chất lượng sầu riêng và giá trị xuất khẩu. Tuy nhiên, ông Dũng cho rằng cần hoàn thiện hành lang pháp lý và có cơ chế bảo vệ nông dân làm đúng để sớm triển khai trong vụ thu hoạch sắp tới.

Ông Nguyễn Đỗ Dũng, Tổng giám đốc Công ty Công nghệ nông nghiệp Enfarm. (Ảnh: Duy Phạm)

Đề xuất kiểm nghiệm tại vùng trồng và siết vật tư nông nghiệp

Từ góc độ chính sách, ông Đặng Phúc Nguyên – Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam – kiến nghị xây dựng phòng test nhanh mini tại vùng trồng. Theo đó, sản phẩm chỉ được bán cho cơ sở đóng gói khi đã đạt chuẩn dư lượng hóa chất, góp phần minh bạch chuỗi cung ứng và truy xuất nguồn gốc.

Ngoài ra, ông Nguyên nhấn mạnh việc loại bỏ vật tư đầu vào nhiễm cadimi, cải tạo đất, ghi nhật ký canh tác sẽ tạo điều kiện để Việt Nam đề xuất Trung Quốc mở “luồng xanh” cho sầu riêng đạt chuẩn.

Nguyên nhân và hệ lụy: Từ phân bón đến chính sách giám sát

Chuyên gia tại hội thảo cho biết cadimi tồn dư trong sầu riêng chủ yếu do sử dụng phân bón không rõ nguồn gốc. TS Nguyễn Đăng Nghĩa – nguyên Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu đất và phân bón phía Nam – tiết lộ từng có lô phân DAP nhập từ Hàn Quốc vượt ngưỡng cadimi. Tuy nhiên, nhiều vùng không sử dụng loại này vẫn bị ảnh hưởng do hệ thống giám sát chưa đồng bộ.

Ông Nguyễn Quang Hiếu – Phó cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật – cảnh báo không nên quy toàn bộ lỗi cho DAP vì độ pH thay đổi trong đất cũng làm cadimi hòa tan mạnh hơn. Một số phân hữu cơ cũng chứa cadimi cao do nguyên liệu ô nhiễm.

Cùng với đó, kiểm tra chất lượng và mã số vùng trồng còn lỏng lẻo. Nhiều doanh nghiệp vẫn xuất hàng khi chưa có thiết bị test nhanh cadimi tại điểm thông quan, khiến hàng hóa tiềm ẩn rủi ro bị trả về.

Xuất khẩu sầu riêng sụt giảm nghiêm trọng

Hiện Việt Nam có hơn 150.000 ha trồng sầu riêng, nhưng chỉ khoảng 20% diện tích được cấp mã vùng đủ điều kiện xuất khẩu chính ngạch. Riêng Đắk Lắk – vùng trọng điểm tại Tây Nguyên – sản lượng năm nay ước đạt 500.000 tấn, đang bước vào chính vụ.

Tuy nhiên, theo Hiệp hội Rau quả Việt Nam, trong 4 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu sầu riêng chỉ đạt 183 triệu USD, giảm gần 61%. Đáng chú ý, xuất khẩu sang Trung Quốc – thị trường lớn nhất – giảm tới 75%, chỉ còn 105 triệu USD.

Ứng dụng công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo, đang được kỳ vọng là chìa khóa giúp ngành sầu riêng vượt qua khủng hoảng và khôi phục đà tăng trưởng bền vững.

Theo: vnexpress