Từ bao đời nay, làng Quỳnh Đôi cũ thường gọi “làng Quỳnh” (nay thuộc xã Quỳnh Anh, tỉnh Nghệ An) vẫn được nhắc đến như một vùng đất hiếu học “địa linh nhân kiệt”, nơi hun đúc nên hàng trăm bậc khoa bảng, anh hùng và danh nhân văn hóa.

Trong đó, nổi bật nhất là nữ sĩ Hồ Xuân Hương – hiện tượng thi ca hiếm có trong văn học trung đại Việt Nam. Hành trình khám phá ngôi làng cổ này không chỉ là trở về với cội nguồn của một “Bà Chúa Thơ Nôm”, mà còn là cuộc đối thoại sâu sắc với truyền thống, tri thức và lòng tự hào dân tộc.

Huyền thoại một vùng đất khoa bảng giữa lòng Nghệ An

Làng Quỳnh Đôi cũ, (nay thuộc xã Quỳnh Anh, tỉnh Nghệ An), không chỉ là một làng cổ, lâu đời, mà còn được mệnh danh là “đất địa linh nhân kiệt”, nơi sản sinh ra hàng trăm bậc tú tài, cử nhân, tiến sĩ. Đây cũng chính là quê hương của nữ sĩ Hồ Xuân Hương – hiện tượng độc đáo bậc nhất; trong thi đàn văn học Việt Nam trung đại.

Nơi khởi nguồn giấc mơ thi ca từ thuở nhỏ

Ngay từ thuở còn cắp sách đến trường, nhiều người con xứ Nghệ đã biết đến giọng thơ đặc biệt của Hồ Xuân Hương – tài hoa, sâu sắc, đầy tính dân gian mà không kém phần ngạo nghễ. Chính điều đó thôi thúc họ; tìm về làng Quỳnh – nơi nữ sĩ chào đời và để lại dấu ấn văn hóa độc đáo.

Thơ Hồ Xuân Hương: Khó dịch, khó hiểu, nhưng mê hoặc người đọc phương Tây

PGS.TS Trương Xuân Tiếu từng lý giải: Thơ Hồ Xuân Hương được yêu thích ở phương Tây; vì tính đa tầng, hàm súc. Dịch thơ của bà; là một thử thách lớn vì cần hiểu ngôn ngữ, văn hóa Việt sâu sắc. Chính sự bí ẩn và gợi mở ấy; đã khiến bà trở thành; hiện tượng văn học duy nhất; đại diện cho nữ giới; trong văn học trung đại Việt Nam.

Khám phá làng Quỳnh: Cổng làng bề thế, di tích dày đặc

Năm 2015, trong chuyến công tác cùng Hội Nhà văn Việt Nam, người viết lần đầu, đặt chân đến làng Quỳnh Đôi. Ngay từ cổng làng – được con em làng Quỳnh quyên góp xây dựng – đã toát lên, vẻ uy nghi pha lẫn truyền thống và hiện đại.

Bước qua cổng làng, là một loạt các di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia, tiêu biểu như:

  • Mộ và nhà thờ Quỳnh Quận công Hồ Phi Tích – vị quan thanh liêm, tài năng thời Lê Trung Hưng.
  • Bia tưởng niệm nữ sĩ Hồ Xuân Hương.
  • Mộ nhà cách mạng Hồ Tùng Mậu.
  • Tượng đài anh hùng lực lượng vũ trang Cù Chính Lan.

Tất cả, đều là những người con ưu tú của làng Quỳnh, đã góp phần vào sự nghiệp dựng nước và giữ nước.

Quang cảnh làng Quỳnh (xã Quỳnh Anh, tỉnh Nghệ An). (Ảnh: Dân Việt)

Dòng họ Hồ – Cội nguồn danh nhân, nơi hội tụ tinh hoa

Nhà thờ họ Hồ – nằm cạnh cánh đồng xanh mướt – là nơi lưu giữ tượng Hồ Xuân Hương, cùng các bia đá khắc thơ Nôm như “Bánh trôi nước”, “Đề đền Sầm Nghi Đống”. Tại đây còn ghi danh hàng loạt danh nhân:

  • Vua Hồ Quý Ly
  • Hoàng đế Quang Trung (Hồ Thơm)
  • Tiến sĩ Hồ Sĩ Dương, Hồ Phi Tích, Hồ Sĩ Đống…

Từ thế kỷ XIV, làng Quỳnh đã nổi danh là cái nôi của khoa bảng, tiêu biểu:

Từ năm 1378 đến 1918, làng có 734 người đỗ tú tài và cử nhân, 4 Phó bảng, 7 Tiến sĩ, 2 Hoàng Giáp, và 1 Thám hoa.

Đây là con số hiếm có, khẳng định vị thế của làng Quỳnh trong lịch sử học thuật nước nhà.

Tổ chức giao lưu thơ, nhạc Bà Chúa thơ Nôm Hồ Xuân Hương tại làng Quỳnh. (Ảnh: Dân Việt)

Quỳnh Đôi hôm nay: Tiếp nối truyền thống, vươn tới tương lai

Không chỉ có quá khứ vẻ vang, ngày nay, làng Quỳnh vẫn duy trì truyền thống hiếu học:

  • Hơn 50 thạc sĩ, 55 tiến sĩ, 16 phó giáo sư, 5 giáo sư, 3 viện sĩ khoa học quốc tế.
  • Có 5 Ủy viên Trung ương, 2 Ủy viên Bộ Chính trị, 15 Bộ trưởng, Thứ trưởng và tương đương…

Ngoài ra, làng còn tổ chức lễ khai bút đầu xuân, thi tìm hiểu về di tích, nhằm giúp thế hệ trẻ gắn bó hơn với cội nguồn.

Một tiết mục trong buổi giao lưu thơ, nhạc Bà Chúa thơ Nôm Hồ Xuân Hương tại làng Quỳnh. (Ảnh: Dân Việt)

Nghĩa trang làng Quỳnh – Biểu tượng của sự bình đẳng trong tâm thức

Ấn tượng đặc biệt, của người viết về làng Quỳnh; chính là khu nghĩa trang rộng lớn, nơi mỗi dòng họ có khu vực riêng. Dù là quan chức cấp cao; hay dân thường, các ngôi mộ đều giản dị, khiêm nhường, tôn trọng thứ bậc truyền thống, thể hiện nét đẹp tâm linh của người dân nơi đây.

Làng Quỳnh – Tấm thảm dệt từ trí tuệ, nhân cách và truyền thống

Nhà thơ Hồ Phi Phục từng nói:

“Làng Quỳnh là một tấm thảm đẹp và bền vững, dệt nên từ sợi ngang, là các cá nhân, gia đình, và sợi dọc là các dòng họ”.

Giữa những thăng trầm, của thời cuộc, làng Quỳnh vẫn vững vàng tỏa sáng; như biểu tượng của truyền thống học vấn, văn hóa, yêu nước và nhân văn. Và nơi ấy – làng Quỳnh – mãi là niềm tự hào của xứ Nghệ, của cả dân tộc Việt Nam.

Theo: Báo Dân Việt