Bạn không làm trong nhà máy. Không sống cạnh lò đốt rác hay khu công nghiệp. Nhưng bạn – và cả gia đình – vẫn có thể đang hít phải dioxin, kim loại nặng, khí độc… mỗi ngày, từ nguồn cách nhà bạn cả chục cây số. Ô nhiễm không khí không cần phải hiện diện trước mắt. Nó len lỏi qua gió, nước, thực phẩm – âm thầm tấn công phổi, máu và cả thế hệ tương lai. Khi làng quê không còn là nơi tránh khói bụi, ai sẽ bảo vệ bạn khỏi kẻ thù vô hình này?

Bạn không làm việc trong nhà máy – nhưng vẫn đang hít chất độc mỗi ngày

Việt Nam có hàng trăm khu công nghiệp lớn nhỏ; nhiều nơi nằm sát khu dân cư, trường học, ruộng vườn. Từ khói bụi công nghiệp đến khí thải hóa chất; các chất độc này không “bốc hơi đi mất” – mà ngấm ngầm thấm vào phổi bạn từng giờ, từng ngày. Đây chính là một trong những biểu hiện rõ ràng nhất của tình trạng ô nhiễm không khí tại các vùng ven đô và nông thôn:

  • Dioxin: Chất từng gieo rắc ám ảnh thời chiến; giờ vẫn âm thầm sinh ra từ đốt rác công nghiệp, đốt nhựa, luyện kim… Gây ung thư, rối loạn nội tiết, dị tật bẩm sinh, tồn tại lâu dài trong gan, máu, sữa mẹ. Nguy hiểm hơn, nó có thể nằm trong thực phẩm – thịt, rau, cá – bạn ăn mỗi ngày nếu sống gần vùng ô nhiễm.
  • Kim loại nặng như chì, thủy ngân, cadmium từ khí thải nhà máy xi măng, nhiệt điện, luyện kim… có thể gây tổn thương gan, thận, thần kinh – đặc biệt ở trẻ nhỏ. Những kim loại này bám vào bụi mịn, dễ dàng đi vào phổi hoặc ngấm vào nước.
  • Formaldehyde: Khí độc không màu, phát ra từ nhà máy nhựa, sơn, ván ép… gây ung thư mũi, họng, kích ứng hô hấp. Nó có thể tồn tại ngay trong không khí lớp học, văn phòng – nơi bạn ở 8 tiếng mỗi ngày.

“Không khí bạn hít, nước bạn uống, thực phẩm bạn ăn – tất cả đều có thể là con đường đưa chất độc công nghiệp vào cơ thể. Và điều nguy hiểm nhất là bạn không hề hay biết.”

Ô nhiễm không khí
Từ khói bụi công nghiệp đến khí thải hóa chất; các chất độc này không “bốc hơi đi mất” – mà ngấm ngầm thấm vào phổi bạn từng giờ, từng ngày. (Ảnh: t-tech)

Tăng trưởng kinh tế mạnh – nhưng chúng ta đang phải trả giá bằng sức khỏe

Việt Nam đang trên đà phát triển kinh tế ấn tượng: năm 2024, tăng trưởng GDP đạt 7,09%; dự kiến năm 2025 sẽ lên tới 8,5%. Tuy nhiên, đằng sau những con số đẹp là cái giá khủng khiếp về môi trường và sức khỏe cộng đồng – trong đó; ô nhiễm không khí là một trong những yếu tố hàng đầu:

  • Tử vong vì ô nhiễm không khí: Theo WHO; mỗi năm có ít nhất 60.000 người Việt chết do ô nhiễm không khí – phần lớn do bệnh hô hấp; tim mạch. Trung bình mỗi 7,5 giây có một người tử vong vì bệnh phổi do không khí bẩn.
  • Chi phí y tế khổng lồ: Ước tính mỗi năm Việt Nam thiệt hại 10,8–13,6 tỷ USD do ô nhiễm không khí – tương đương 4–5,6% GDP. Tại TP. HCM, nếu giảm PM2.5 xuống mức WHO khuyến nghị; có thể ngăn gần 3.800 ca tử vong; tiết kiệm 2,4 tỷ USD/năm.
  • Gánh nặng cho người dân: Trẻ em, người già, người lao động là những người chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Có gia đình phải tiêu tốn hàng trăm triệu đến hàng tỷ đồng điều trị bệnh mãn tính do không khí bẩn.

“Chúng ta đang đổi lấy tăng trưởng 7–8% GDP bằng cái giá của hàng chục nghìn sinh mạng, chi phí y tế chồng chất; và ảnh hưởng lâu dài đến thế hệ tương lai.”

Và khi ô nhiễm không khí bao trùm lên cả làng quê lẫn thành thị; khi những con số tử vong không còn là chuyện của ai đó xa lạ – thì việc trông chờ hoàn toàn vào chính sách Nhà nước hay sự kiểm soát của doanh nghiệp là chưa đủ.

Mỗi cá nhân, mỗi gia đình – là thành lũy đầu tiên chống ô nhiễm

Trong khi chờ đợi các chính sách quy mô từ Nhà nước và doanh nghiệp; mỗi người dân có thể – và nên – hành động để bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng:

  • Dùng khẩu trang đạt chuẩn: Chọn N95, KN95, KF94 khi ra đường, đặc biệt ở khu công nghiệp.
  • Sử dụng máy lọc không khí tại nhà: Loại có màng HEPA (H13 trở lên), kết hợp than hoạt tính để lọc bụi mịn, khí độc như SO₂, NOₓ…
  • Trồng cây xanh trong nhà: Lan ý, lưỡi hổ, trầu bà, thường xuân… giúp lọc khí độc formaldehyde, benzene – vừa đẹp, vừa bảo vệ sức khỏe.
Trồng cây xanh trong nhà: Lan ý, lưỡi hổ, trầu bà, thường xuân… giúp lọc khí độc formaldehyde, benzene – vừa đẹp, vừa bảo vệ sức khỏe. (Ảnh: tienphong)

Sống xanh – không chỉ là trách nhiệm, mà là đạo đức cộng đồng

Cuối cùng, con người phải quay lại với thiên nhiên để cứu chính mình. Những mảnh vườn nhỏ; hàng cây trước hiên nhà hay chậu cây trên ban công – không chỉ là cảnh quan mà là “lá chắn” trước ô nhiễm không khí.

Nhưng sống xanh không chỉ dừng ở cá nhân. Đó còn là trách nhiệm đạo đức của cộng đồng, doanh nghiệp và chính quyền. Khi doanh nghiệp cam kết bảo vệ môi trường thay vì chạy theo lợi nhuận; khi người dân chọn lối sống thuận tự nhiên thay vì chống lại nó – thì một xã hội bền vững mới có thể hình thành.

Sống xanh không phải là trồng một cái cây – mà là gieo một tương lai sạch cho thế hệ mai sau.